TARİHİMİZDE SUHTE İSYANLARI  

 Uygar toplumlar için tarihleriyle yüzleşmek önemlidir. Tarihle yüzleşmek, tarihten dersler çıkarmak için yapılır. Bu yöntem uygulandığında yanlışlar tekrarlanmaz, tarihi süreç içinde gerçekleşen olumsuz toplumsal olaylar gerçekleşmez, yeniden tekerrür etmez. Toplumsal ilerleme ancak tarihi olaylardan ders çıkarılmasıyla mümkündür. Aksi halde tekrarlanan yanlışlıklar yüzyıllar boyunca devam eder, toplumların gelişmesinde önemli bir ayak bağı haline gelir. Toplumsal çatışmalardan beslenen bazı yönetimler, tarihleriyle yüzleşmekten kaçınırlar.

 Batılı ülkeler, kendi tarihlerindeki önemli olaylarla yüzleşmişler ve bu sorunu büyük ölçüde halletmişlerdir. O nedenle de aynı yanlışları sürekli tekrarlamamışlar, kendi içlerinde toplumsal barışı büyük oranda sağlamışlardır. .

Bizim tarihimizde de ibret almamız gereken önemli sosyal olaylar vardır. Bunlardan en önemlisi özellikle 17. Yüzyılın ilk yarısında hemen bütün Anadolu’yu kasıp kavuran Suhte (Medreseli) İsyanlarıdır. Bu olayların bilimsel olarak analiz edilmesi ve genç kuşaklara kavratılması gerekir. Hamaset duygularıyla anlatılan tarihi olaylar, bırakın tarihten ders çıkarmayı olayları objektif veremediği için zararlı bile olabilmektedir.  Bu tür yaklaşımlar, sorunları hasıraltı etmekten öteye gidememişlerdir.

Suhte isyanlarının en önemli tarafı kuşkusuz bu hareketin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Türk medreselerinde çıkması ve buradaki öğrenciler arasında yayılmasıdır. Bu nedenle de bu isyan “milli bir karakter” taşır. Aynı mahiyette olan Celali isyanlarını da bu seriye dâhil etmek mümkündür. Türk tarihinin daha bilimsel temellere oturtulması için yukarıda belirtildiği gibi bu isyanların çok iyi bilinmesi ve analizinin yapılması gerekir.

Osmanlı medreselerinde öğrenciler için önemli avantajlar bulunduğu bilinmektedir. Yeme, içme ve barınma gibi ihtiyaçlar medrese vakıflarınca karşılandığı için bu öğrencilere belirli miktarlarda burs da tahsis edilmekteydi. Bu tür cazip imkânlarla öğrenim görmek, mezuniyet sonrasında da devlet kademelerinde ya da dini kurumlardan birinde küçük de olsa bir ekmek kapısı elde etmek önemli bir avantaj sağlamaktaydı. Fakat 16. yüzyıl sonlarından itibaren devletin diğer kurumlarında olduğu gibi medreselerde de hoşnutsuzluklar başlamıştı.

Ayrıca siyasetin bilim anlayışını baskı altında ve dar kalıplar içinde tutması, her şeyin ve bilimin temelinde iman esaslarının görülmesi ve “bilimin imanın temelinde olduğunun kabul edilmesi, özgür düşüncenin ve arayışların hoş görülmemesi toplumsal kutuplaşmayı da körüklemiştir.  Mezhepçilik anlayışına göre İslam fıkhının şekillendirilmesi, İmam-ı Azam ve Maturidi gibi “akılcı” anlayışı temsil eden İslam âlimlerinin yerine El Eş’ari ve Gazali gibi “nakilci” kişilerinin görüşlerinin kabullenilmesi, medreselerde pozitif bilimlerin yasaklanması bu kurumların iyice bozulmasına yol açmıştır.   

Batıdaki bilimsel gelişmeler takip edilmemiş karşılaştırmalar yapılmamış, ülkedeki eğitim öğretim ve bilimin içine düştüğü durumun vahameti zamanında anlaşılamamıştır.

Bu durum, Yavuz Sultan Selim zamanından itibaren Mısır ve başka Arap bölgelerinden Anadolu’nun çeşitli yerlerine getirilen ve adına “ Sadad-ı İzam” denilen hoca takımı vasıtasıyla Arap örfünden beslenen yeni bir İslam anlayışını getirmiştir. Böylece ülkemizde geleneksel Anadolu Müslümanlığı ile çelişen çok daha tutucu bir inanç sistemi ortaya çıkmıştır.  

17. yüzyıldan itibaren görülen Rumeli’deki yenilgiler sonucu buralardan geri göçen Türk kitlelerinin İstanbul ve başka kentlerde sağlıksız ve düzensiz nüfus yoğunluğu oluşturması ve bu kişilerin medreselerde barındırılması medreselerin bozulmasının bir başka nedeni olarak da gösterilebilir.

Suhte isyanlarının, resmi tarih anlayışında Celali isyanlarıyla birlikte verilmesi ve belki de bu isyanlar bahane edilerek görmezden gelinmesi, sonuçları günümüze kadar uzanan Seküler Türklerle Sünni İslam anlayışı çatışmalarının kökleşmesi ve mezhepçi ayrışmaların yaygınlaşmasına neden olmuştur. Kimi zaman suhte isyanları devlet görevlileri tarafından örtülü bir şekilde desteklenmiş, mezhep çatışmalarının artmasında etkili olmuştur. Bu isyanlarda kadılar, çoğu kez suhtelerle birlikte hareket etmişlerdir. Türk devlet geleneğinde olmaması gereken olmuş, devlet görevlilerinin suçlularla işbirliği yapılmasının önü açılmıştır.   

İmparatorluğun ilk yıllarında medrese mezunları, az sayıdaki müderrislik kadrolarına atanabilmek için lüzumluluk usulüne göre bir bekleme döneminden geçerlerdi. Bu bir çeşit staj dönemi idi. Zamanla bu yol kötüye kullanıldığı gibi müderris olmak için medrese bitirme şartı da aranmadı. Adı olup kendisi olmayan medreselere kayırma yoluyla atamalar yapılmaya başlandı. Bu konuda o kadar ileri gidildi ki devlet adamları ve müderrislerin oğullarına daha çocukken “müderris” unvanı verilmeye başladı. Bunlar bir medresede görevli gösteriliyor, böylece geçimleri sağlanmış oluyordu. Bu gibilerine alay için “beşik uleması” denilmeye başlanmıştı. Yüksek dereceli ulemanın ilmiye sınıfındaki oğulları babalarının işgal ettikleri mevki göz önüne alınarak doğrudan Miftah, Kırklı, Hariç ve Dâhil müderrisi olarak atanır olmuşlardı. Ulema oğullarına bu tür imtiyazlar tanınması itirazlara neden olsa da 16. Yüzyıldan itibaren ulema oğulları hakkındaki bu ayrıcalık genişleyerek devam etmiş, bu gibiler, bilgi ve hak etmelerine bakılmaksızın sıralarını bekleyen müktesep haklıların önünde müderris olarak atanmışlardır.

Bütün bunların yanında suhte isyanlarının çıkmasına neden olan başka sebepler de vardı. Topraktan elde edilen ürünlerin geleneksel yaşam tarzının sürdürülmesine yetmemeye başlaması, toplumsal statüde meydana gelen bu olumsuzlukların kabullenilmeyişi, kentlere yeni “işsiz-güçsüz” takımının akın etmesine neden oldu. Krizin yapısal olarak yaygınlaşması sonucu, kentler yeni misafirlerine umduklarını değil, sadece “isyan hakkını” verebildi. Artık kentlere gidip “işsiz-güçsüz” olmaktansa güçlü eşkıyalar olmayı tercih eden kesimler, “vur kafasına al ekmeğini” deyimiyle nitelendirilen bir toplumun ilk önemli isyancıları olarak tarihe geçtiler.

Özellikle Anadolu’da baş gösteren dağınık ve başıbozuk isyanlar, sonunun nereye varacağı bilinmeyen ve önü alınamayan büyük bir karışıklık ve toplumsal bozulmaya da neden oldu. İsyanlar, ülkenin başına karabasan gibi çökmüştü.

Suhte isyanlarının genişlemesinde ve şiddetlenmesinde bir başka sebep de devlet memurları arasında görülen ihtilaflardı. Örneğin kadılar, müderrisler, naipler ve ümera öteden beri geçinemiyorlardı. Kadılar ve beyler arasında nüfuz rekabeti vardı. Bu durum, bir çeşit statü kavgasıydı. Kavganın devamlılığı kadıların suhtelere meyletmelerine sebep oluyordu. Köylerde bulunan dirlik erbabı zaten kadılarla da, beylerle de geçinemiyordu. Şehirlerin ileri gelenleri ise daha çok kadılarla birleşiyordu. Sanki herkesin birbiriyle sorunu vardı. Bu durum, uygulanmakta olan mevcut ihtilafları çözememesinden, çözüm üretememesinden kaynaklanıyordu.

Bütün bunlar gösteriyordu ki, suhte isyanları yıldan yıla halkı da içine alan sosyal bir buhrana doğru yürümekteydi. Anadolu’da bu kanlı isyanlar olurken 16. Yüzyılın sonlarına doğru merkezi otoritenin bu olaylar karşısında yeterince sorumlu davranmaması olayların büyümesine de yol açmıştı. 1574 yılında II. Selim öldüğü zaman suhte isyanları bütün Anadolu medreselerini içine alan genel bir ayaklanma manzarası almış bulunuyordu.

 Toplumsal ayaklanma genelleştiğinde artık kontrol edilemez hale gelir. “Haklı” ve “haksız” birbirine karışır. Hele de tek elden yürütülmeyen bu tür ayaklanmalarda doğrunun seçilmesi zorlaşır. Her türlü melaneti görmek mümkündür.

Nitekim çocuk kaçırma ve ailelerinden para istenmesi ve bunun kazanç haline getirilmesi bütün suhte isyanlarında görülmüştür. Bazı müderrisler de öğrencileriyle birlikte hareket etmişlerdir. Örneğin Tire Kazası’nın Işıklı müderrisleri bazı çocukları kaçırmış, halkın parasını ve koyunlarını almışlardı. Böyle öğrencileriyle birlikte hareket eden müderrislere oldukça sık rastlanmaktaydı.

Canik (Samsun) bölgesinde suhteler ve leventler “Gurbet ve Çingene taifesi” ile birlikte dolaşıyordu. Bu suhteler, ellerindeki cariyeleri kullanıp, genç bekâr erkekleri etraflarına toplayıp birçok hadiselere karışıyorlardı.

Suhteler,  kendilerini ele verenlere karşı da intikam almak için harekete geçiyorlardı. Geyve’de suhtelerin mahkemeyi basarak bazı kimseleri katletmişler, bunun üzerine, il erleri ile aralarında çarpışma oluşmuştu. İl eri olarak kendilerine karşı çıkmış olanlardan intikam almak üzere 100 kadar suhte toplandıktan sonra katledeceklerinin listesini yaptılar. Gerede suhteleri ise zekât topluyordu.

Bu dönemde Suhte isyanları Ordu yöresinde de görülmüştür. 16 Ocak 1585 tarihli bir yazıda Karahisar-ı Şarki ve Milas ve Habsamana ve Bolaman ve Bayramlu kadılarına hüküm gönderilerek Suhte isyanlarıyla mücadele istenmektedir.

Arşiv Fon Kodu: A.DV. NS. MHM. Dosya No: 53, Gömlek No: 713, Belge No: 132, Tarihi: 14 Muharrem 993 (16 Ocak 1585)

“Karahisar-ı Şarki ve Milas ve Habsamana ve Bolaman ve Bayramlu kadılarına hüküm: Kazalarında evler basıp ve yollar kesip katl ve garetlerde ve avret ve oğlan çekmekte olduğu bildirilen Suhte Mehmed ve Bıyıklu Hacı ve rüfekasının tutulup teftişlerinde sabit olacak haklar sahiplerine alınıp mukayyed ve mahbus Asitane’ye (İstanbul) gönderilmeleri 14 Muharrem 993 yevmüs-selasa (Salı günü) İbrahim ve Ali nam çaşnigirlere verildi.

Karahisar-ı Şarki ve Milas ve Habsamana ve Bolaman ve Bayramlu  kadılarına hüküm ki; Suhte taifesinden Mehmed ve Bıyıklu Hacı Tahir; Siz dahi bazı ehli fesada serdar olup taht-ı kazanızda evler basıp yollar kesip garat-ı emval ve esbab-ı katl-i nüfus edüp avret ve oğlan çeküb daima fesat ve şena’atten (kötülükten) hali olmadıkları ilam olduğun zikr olunan ehl-i fesadı ele getürmelerini emredip buyurdu ki; vusul bulduktu (emrim geldiğinde) bu babda gereği gibi mukayyed olup il-eri muavenetiyle demleri (kanları) heder olmak üzere ele gelmeleri her ne vecihle mümkün ise hüsn-ü tedarikle getürdüp firar iderler ise şer’le ihzarı (hazır bulundurulması) lazım olmağın bildirilip gönderilip davayı hak edenler ile beraber idüp ber-vech-i mezkur ayan hususların …hakları alıverildikten sonra üzerlerine fesad ve şenaatleri sabit olanlara ruhsat vermeyüp mukayyet ve mahbus südde-i saadete gönderesin… Mezkûr kullarım bile koşulan yoldaşlarına haddi-i seriden tecavüz ettirmeyesin…” 

Bir başka belgede Suhte (medrese) isyanlarının yöredeki etkilerinin önlenmesi için Pazarsuyu, Bayramlu-yı Ordu, Bolaman ve Yakupbeğderbendi (Perşembe) kazasındaki kadılara gönderilen 1601 tarihli bir hükümde, Bolaman Kazası’ndaki suhte eşkıyası hakkında gerekenlerin yapılması emredilmektedir.

Padişah’a, 2 Mart 1606 (23 şevval 1014) tarihinde, arz olunduğu görülen başka bir belgede,  "Karahisar-ı Şarkî Sancağına tâbî Ordu-yı Bayramlu Kazası’nda türeyen Hacı Şamlu ve binden fazla levent ve sekbandan oluşan eşkıyası, sipahi Karahızır ve İsmail Çavuşoğlu Mehmet Çavuş ile birlikte hareket ederek vilayetimize zuhur etmişlerdir. Hacı Şamlu ve eşkıyası nice Müslümanların ve ocak sahibi kimselerin evlerini basıp gençlerini kendi leventlerine katmış, ayende ve revendeden  (gelenden ve geçenden), seferli askerden nice kimseleri katletmiş, evlerin erzaklarına elkoymuştur.” denilmektedir.

Aynı belgede “Yine Kaza-i Ordu-yı Bayramlu’da ikamet eden müsellim-i vilâyet (Vilayetin asayişinden sorumlu) olan Dergâh-ı Âli silahtarlarından Abacı zade Ali Bey kullarının bir oğluyla bir avretin ve yedi nefer hizmetkârlarıyla evin basup katledip on yük akçelik emvâl ve erzakını gasp etmiştir.  Bundan başka Vilâyet-i mezbureye tâbi Kırık Nahiyesinde sâkin Dergâh-ı Âli sipahilerinden diğer Ali Bey kullarını altı neferiyle birlikte katledip mal ve esbabını gasp etmişler ve Dergâh-ı Âli yeniçerilerinden Trabzonlu üç nefer yeniçeriyi dahi katledip mallarını ve esvaplarını yağma ve talan etmişlerdir", dendikten sonra, sözü geçen “vilâyetteki kazaların her birinden biner kuruş salgun, her haneden üçer kile arpa ve ikişer kile buğday, bir batman yağ ve bir batman bal, beş okka pirinç ve beşer tavuk alıp anbarladıkları, kadıların, Şark ordusu serdarı emri ile topladıkları, sürsat akçesini memurdan zorla aldıkları, tekrar her hâneye altışar kuruş salma saldıkları” ifade olunuyordu.

Her haneden alınan eşkıya haracının vahameti göz önüne alındığında 17. yüzyıl başlarındaki Ordu yöresinin durumunu anlamak mümkündür. Ordulu Hacı Şamlu’nun o çevrede yaşattığı dehşet, kalesiz yani açıkta kalan köylerden pek çoklarını kaçıp kalesi olan kasaba ve şehirlere sığınmaya zorladı. O kadar ki zorbalar namus ve ırzlara dahi en küçük bir saygı göstermiyorlardı. Kaçanlar, mal ve erzaklarını ortada bırakmışlardı. Asiler halkın sığınmasına çok elverişli olan Giresun Kalesi’ni kuşatarak içeri girmeye çalıştılar ve yirmi gün boyunca önlerine çıkanı öldürdüler. Kendi aralarında teşkilatlanan halk, Karahisar-ı Şarki Sancağı mutasarrıfı Seyyid Mehmet Paşa’yı başlarına geçirerek Hacı Şamlu’nun üzerine yürüdüler. Büyük çarpışmalardan sonra Hacı Şamlu’nun kendisi, arkadaşlarından Kazdağlı, Köse Osman, Dilsüz, Simitlü Bölükbaşı ileri gelenleri öldürüldü. Gerisi kaçıp Karahızır Mütevelli ve Mehmet Çavuş adındaki zorbaların etrafında toplanmayı başardılar.

17. yüzyılın ilk çeyreğinde “Nefs-i Ordu bi-ism-i Alevi” yerleşkesinin yok olması, Celalî ve Suhte İsyanları sonucu meydana gelen kargaşa ortamı ve bu ortamın doğurduğu nüfus kriziyle ilişkilidir. 1613 yılında 103 hane ile yörenin yönetim merkezi olan “Nefs-i Ordu bi ism-i Alevi” yerleşkesinin 1642/43 yılındaki yazımlarda görülmemesinin, bir başka deyimle yok olmasının başka bir açıklaması olamaz.

  Bu isyanların bastırılması için devletin aldığı önlemler de vardı. Bunların en önemlisi “İl eri” uygulamasıdır. İl erleri gerek Kanuni devrinde ve gerekse daha sonra Anadolu’da görülen isyanlarda devletin kullandığı önemli bir teşkilattı. İl erleri yahut “İl eri” olarak adlandırılan bu teşkilat günümüzdeki anlamıyla bir nevi milis kuvvetlerinden ibaretti. Buraya dâhil olanlar doğrudan doğruya Türk halkının gençlerinden oluşuyordu. Bunlar bazen sancak beyinin bazen de bir zaimin emrine verilirlerdi. İl erleri gönüllü değil,  mükelleftiler. Çünkü suhte isyanlarında serdarın davetine rağmen gelmeyenlerin kürek cezasına yollanmayı göze almaları gerekiyordu. İl erleri teşkilatı Türk halkının kendi aralarında görülen geçimsizliklere karşı kullanılan kuvvet olduğundan Rumeli’de ve Anadolu’da Türk olan sahalarda mevcuttu. III. Murat devrinde birçok il erinin de başlarında bulunan serdarları ile birlikte isyan ederek suhte ve asi leventlere karıştıkları görülmüştür.

Önceleri yaygınlaşan isyanları ciddiye almama eğilimindeki Osmanlı yöneticilerinin isyanı silah toplatma ve katliamlarla bastırmaya çalışması da “kaybedecek hiçbir şeyleri olmayan” kalabalıkların isyana sürekli katılımını engelleyemedi. Suhte isyanlarını bastırma konusunda gönüllü olarak çalışanların tümü, imparatorluğun en zengin ve ünlü isimleriydi. Engellenemeyen genişleme, yöneticilerinin suhtelerle pazarlık yapmasını zorunlu kıldı fakat her defasında çözüm önerileri suhteler tarafından reddedildi. İsyanın durdurulması halinde 'tövbe' edenlere toprak kiralayacakları ya da uygun bir iş sağlanacağı sözünü veren devletin çözüm arayışı, suhtelerin sadece eğitimleriyle örtüşen işlerde çalışacaklarını belirtmeleriyle sonuçsuz kalırken, medrese eğitimine veya mezuniyete dair önerilen akademik düzenlemeler de isyanın durmasına yetmedi.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, geleneksel Sünni anlayışla düşüncelerini ifade eder ve suhte ayaklanmalarında Şii propagandasının da etkisi olduğunu belirtir. Ona göre bu durumdan etkilenen suhteler, Sivas, Çorum, Amasya, Tokat ve Antalya’da büyük isyanlar ve kanlı katliamlara neden oldular. Yavuz Sultan Selim’in tahta çıktığı sıralarda Amasya’da binlerce suhte toplanıp pek çok insanı öldürmüşlerdir. Osmanlıda mezhep kışkırtıcılığı II. Bayezıt döneminden beri görülmekteydi.

Mustafa Akdağ ise olaylara daha sosyolojik bakar, öğrenci disiplinsizliği ve suhte ayaklanmalarını sosyal sebeplere dayandırır. “16. Yüzyılın ortalarında bir yandan nüfusun hızla artması, öte yandan toprak kazandıran savaşların ve zaferlerin durması, vergilerin de ağırlaşması yüzünden köylerden kentlere ve zengin yörelere nüfus akınının başlamasını” suhte isyanlarına neden olarak gösterir.

16. yüzyıl suhte isyancıları, ekonomik ve siyasi bunalım ortamında kendilerine hiçbir şey vaad etmeyen ve çözülmekte olan bir düzene karşı isyan başlatmışlardı. Kendileri de yetişme tarzlarından olsa gerek karşılaştıkları sorunlara bilimsel bir çözüm önermekten çok uzakta idiler. Başlattıkları isyan girişimi, tarihsel olarak Osmanlı imparatorluğuna karşı gelişen ilkel ve tepkisel bir öğrenci muhalefetini temsil ediyordu. İlkel olduğu için de sonunun hangi toplumsal çürümelere ve dezenformasyona varacağından habersizdiler.

Günümüzde tarih bilimcileri bile bu konularda doğru dürüst bir analiz yapmaktan uzak görünüyorlar. Sorgulayıcı, tarihi ve dinsel analizlere yer veren bilimsel araştırmalardan uzaktalar. Ve biz hala hiçbir şeyle yüzleşemiyoruz. Bu nedenle de bir türlü “bilim toplumu” olamadık. 

 

SALNAMELERDE HAMİDİYE (MESUDİYE)

Salname, bir yıl içinde geçen olayları göstermek üzere, o ilin valiliğince düzenlenen eserlere verilen addır. “Sal” yıl, sene demektir. “Name” ise mektup, kitap, mecmua anlamına gelir. Günümüzde salnamenin karşılığı “Yıllık”tır.

Salnamelerde, geçmiş yılın bütün olaylarını, ticaret, sanayi, istatistik bilgilerini ana hatlarıyla görmek mümkündür. Kimi zaman o yıla ait devlet kuruluşları ve buralardaki görevlilerin adları da kaydedilen bilgiler arasındadır.

Mesudiye’nin konu edildiği salnameler Sivas Vilayet salnameleridir. Çünkü 19. Yüzyıl sonlarında ve 20. Yüzyıl başlarında Mesudiye kazası “Hamidiye” adıyla Şarkikarahisar Livası’ na bağlıydı. Şarki Karahisar da Sivas Vilayetine tabi idi. Ayrıca Devlet-i Ali Osmaniye salnamesinde ve Cumhuriyet yıllıklarında da Mesudiye kazasına ait bilgiler verilmiştir.

1889 SİVAS SALNAMESİNDE HAMİDİYE KAZASI

(Sivas Vilayeti 1306/1889 Salnamesi s.253-254)

 Hamidiye kazası Liva merkezinin (Karahisar-ı Şarki) garbında olup, Liva merkezine on altı saat mesafededir. Bu kasaba hanedan-i mahalliyeden Ali çavuş zade merhum Hacı Osman Ağa tarafından 1280 (1863) senesinde şenlendirilmiş ve mü ma iley tarafından bir cami-i şerif ve yine hanedan-ı mahalliyeden 1290 (1873) sene-i hicriyesinde Delice oğlu müteveffa Hacı Ahmet Ağa tarafından bir medrese bina olunmuş. Ve mahalli mezkûr muvakkıan imarat ve ticarete kabiliyetli olduğu cihetle bir bab hükümet konağı yapıldığı gibi bazı haneler dahi oraya nakl edilerek merkez ittihaz edilmiş ve bu kazanın nam-ı sabıkasına Milas denilirken, nam-ı hazreti padişahîye nispetle Hamidiye tesmiye olunmuştur.

Bu kasabada kâgir bir han, 74 dükkân, 1 ambar olduğu gibi bir de mekteb-i rüştiye yapılmıştır.

Kaza-i mezkûrda 71 cami ve mescit, 6 medrese, 80 Müslüman mektebi ve 20 Hıristiyan mektebi vardır. (O yıllarda İskefsir adıyla Reşadiye- Hamidiye’ye bağlıdır)

Bu kaza, 10 nahiye ve 90 karyeye ve 4626 hanede 15300 İslam ve 1993 Hıristiyan nüfusu vardır.

Kaza-i mezkûrda Maden karyesiyle yâd olunan köyde bakır madeni olup elli sene mukaddem canib-i miriden idare olunmakta iken cevher çıkan kuyuları su basmasından dolayı terk ve ta’dil olunmuştur. 

Keçe nahiyesinde olan demir madeni ahali tarafından imal olunmakta ve çift demiri ve nal gibi şeyler yapılıp dâhil ve hariçte satılmaktadır.

İğdir, Kirişlik, Çabakdağı, Tozlupınar, Çal, İsmihan pınarı ve Hamidağı isimleriyle ormanları olup her nevi kereste çıkar.

Milas, Kale, Afan, Eskidir ve Kırcalı derelerinden 4 nehir cereyan eder.

Kaza-i mezkûrda 40,193 kıta arazi olup kuva-i inbatiyesi birden üçe kadar hınta, şair, çavdar, darı ve burçak yetişir. Sebzeden en başlıcaları lahanadır. Cins-i hayvanattan kıvırcık ve karaman koyunu, keçi, at, katır, merkep, sığır ve camış bulunur.

Cumartesi günleri kasabada hafta pazarı kurulur.

                            ***

1891 SİVAS SALNAMESİNDE HAMİDİYE KAZASI

Meclis-İ Belediye Reis Hüseyin Efendi

Azalar: Süleyman Ağa, Penapot Ağa, Vasil Ağa

Sandık Emini: Ethem Efendi

Bazı Memurin;

Nüfus Memuru Osman Efendi

Kâtip Abduh Efendi

Sandık Emini İsmail Efendi

Tapu Kâtibi Mustafa Efendi

Telgraf Memuru Feyzi Efendi

Reji Memuru Ahmet Beg

                            ***                                        

1901 DEVLET-İ ALİ OSMANİYE SALNAMESİ

1901 yılında yayınlanan “Devlet-i Aliye Osmaniye” adlı salnamede (yıllık) Hamidiye Kazası’nın 3. Sınıf bir kaza olduğu belirtilmekte ve kazaya bağlı nahiyeler ve bu nahiyelere bağlı köy adetleri açıklanmaktadır: 

Nahiyenin adı     :                       Bağlı olan köy adedi  :

Yavadı                                                   15

Gebeme                                                  18

Hatunveren                                            9

Yasdura                                                  12

Loğus                                                     8

Ermene                                                   11

Çavdar                                                   13

Kabalı                                                     16

Hasanşeyh                                              24

Yavşan                                                   14

Salnamede ayrıca Hamidiye Kazası Kaimmakamının (Kaymakam) Ahmet Hamdi Bey, Hamidiye kadısının da Mustafa Efendi olduğu açıklanmaktadır.

                                               ^***

1907 SİVAS SALNAMESİ

Hamidiye Kazası 3. Sınıf

Kaymakam Sırrı Beg

Naip Ahmed Tevfik Efendi

Meclis-İ İdare; Reis Kaymakam Efendi, Naib Efendi

Aza-Yı Tabiye; Naib Efendi, Müfti Osman Zeki Efendi, Mal Müdürü Hafız Kamil Efendi, Tahrirat Takibi Ali Rıza Efendi, Metropolit Vekili Kostantin Efendi

Aza-Yı Müntehiyye; İsmail Beg, Şükrü Beg, Hafız Mehmet Nuri Efendi, Todor Ağa

Mal Ve Vergi Dairesi; Mal Müdürü Muavini Abduh Efendi, Vergi Katibi Refiki İsmail Efendi, Sandık Emini Ali Osman Efendi

Nüfus Dairesi, Nüfus Memuru Mehmet Nuri Efendi, Katip Abduh Efendi

Ziraat-I Banik Şubesi Abdurrahman Beg

Azalar Hafız Mehmet Nuri Efendi, Todor Ağa, Bur Ağa

Katip Mehmed Velid Efendi

Mahkeme-İ Bidayet; Reis Naib efendi

Azalar: Halil Efendi, Vasil Ağa

Başkâtip Habib Efendi

Katib-i Sani Aziz Efendi

Mustandık muavini Nuri Efendi

Mukavelat muharriri Habib Efendi

Mübaşir: Raif Efendi

Mübaşir: İsmail Ağa

Polis Dairesi

Komiser Mehmed Zeki Efendi

Polis Aziz Efendi

Memurin-İ Tahsilât

Kasım Efendi

Süvari tahsildarı Nuri Efendi, Hamid Efendi, Zülfikar Efendi, Osman Efendi, Salih Efendi, Sadık Efendi

Piyade Tahsildarı Nuri Efendi

Belediye Dairesi

Reis Hacı Bekir Efendi

Azalar: Abdurrahman Beg,  İzzet Efendi, Bor efendi, Ebustol Ağa,

Kâtip Zühtü Efendi

Tabip Tabinos Efendi

Bazı Memurin (Kazada görevli öteki memurlar)

Muallim-i Evvel Ömer Lütfi Efendi

Tapu Kâtibi Mehmed Ali Efendi

Reji Memuru Sırrı Efendi

Zabıta Memuru İzzet Efendi

Korucu Ali Rıza Efendi

Kâtip Osman Efendi

Polis Ahmed Efendi

Gebeme Nahiye Müdürü Osman Sabri Efendi

İskefsir Nahiye Müdürü Mehmed Nuri Efendi

                            ***     

Mesudiye Kazasının Ahval-İ Umumiye-i Maarifine Dair Rapordur

Maarif-İ Umumiye Nezareti Celilesine (1328-1912)

Mektebi Rüştiyenin mesahası taksimat-i dâhiliye ve nevakıs-ı sairesi evvela arz edilmişti. Mektep yalnız bir muallim-i evvel tarafından idare olunuyor. Alt katta bulunan üç odadan biri ikinci seneyle son seneye ve diğeri birinci seneye ve daha diğeri de muallim odasına tahsis edilmiş. Muallim sınıflardan birini kendi odasına derse çağırıyor, bu arada boşta kalan diğer sınıflara da nezaret ediyor. Muallim odasında sıra yok. Derse gelen şakirdan imtihan numarası mucibince muallimin karşısına iki diz üzerine kuş vari oturuyorlar. Ders takririne mahsus kürsü olmadığından muallim talebenin karşısındaki sıraya oturuyor. Şakirdan bu tarz tedrisin mehazir-i sairesinden sarfı nazar ders nihayetine kadar iki dizi üzerinde oturmak mecburuyetinde olduklarından dizlerinin bacaklarının ağrısından başka bir şey düşünmüyorlar. Esasen düşünemezler de. Bir muallim ile bu tarz tedrisin daha nafi bir şekle ifrağı gayri mümkün gibi görünüyor.

Evvelce arz edildiği gibi bir muallim-i sani tayin olunursa bir dereceye kadar taht-ı intizam alınabilir. Tadrisata gelince mektepte mevcut…. Şakirdan program mucibince okumaları mecbur olan derslerin her birinden ayrı ayrı imtihan tarzında soru cevap edildi. Neticede fikir ve muhakeme itibariyle hüsn olacak derecede eseri terakki müsahede duramadı. Koyulhisar’a ait takdim ettiğim raporda mekteb-i rüştiye derslerinin her biri hakkında beyan eylediğim malumat bu mektebin derslerinde de tamamen caridir. Kezalik mekteb-i ibtidaiyesi şakirdanın dersleri ayrı ayrı tetkik olundu. Muallim-i evvel usul-i tedrise oldukça kılındığı için eseri terakki müşahede olunuyor. Tarihi, kitaptaki ibareyi okumayarak hikaye tarzında anlatan üç şakirde tesadüf edildi. Bundan anlaşılıyor ki muallim diğer mekteplerde olduğu gibi her dersi hıfz-i Kur’an olacak çocuklarda olduğu gibi bila idrak ve his ezberlettiriyor. Birkaç şakirtte fikir ve muhakeme eseri görülüyor. 

Mektebin ahvali binası ve nevakısı sairesi mufassalen evvelki raporlarımda arz edilmişti. Merkezi kazada Hıristiyanlara ait yalnız Rum mektebi bulunup muallimleri tabiyet-i Osmaniyeye haizdir. Türkçe tedrisata hiç ehemmiyet vermemişler. Yalnız bir çocuk Türkçe yazabiliyor. Fakat son sene kısmen Türkçe kıraat okunuyor. Mektepte intizam, nizam, taharet namına bir şey yok. Çocukların terbiyesi pek nakıs. Mezkûr kaza nahiyelerinden birinde yalnız ikiyüz kuruş maaşla bir muallimle idare edilmek üzere resmi bir mektep tesis için evvelce tahsisatı verilmişti. Mezkûr mektep Gebeme nahiyesinin merkezi olan Gebeme karyesinde tesis edilmiş. Mezkûr karyeye gidilerek teftişat-ı lazime icra kılındı. Mezkûr karyenin nüfusu umumiyesi 226 ve 7 ile 12 yaş arasındaki çocuklar 28 dir. Böyle olduğu halde ahali hala bir mektep binası inşa edememiştir. Muallim kendi ikametine mahsus olmak üzere bir oda istisbar etmiş, orada rica minnet toplayabildiği beş, altı çocuğa ….mestur olduğu müddet icrayı tedrisat ediyor. Onlar da hiçbir şey bilmiyor. Ahali çocuklarını göndermiyorlar. Nahiye müdürü muavenet etmiyor. Mektebin bu karyede tesisinden hiç faide hasıl olmamış. Muallim maaşı beyhude heder olunmuş. Fakat yeni mezkûr nahiye dâhilinde nüfusun umumiyesi 795 ve mektebe gidebilecek çocukları 65 kadar olan Hatunviran isminde bir karye mevcuttur. Bunların mektepleri var. Eğer muallim kendilerine verilirse daha mükemmeline yaptıracaklarını vaat ediyorlar. Ahalisinin de maarifin kadro kıymet ve ehemmiyetini takdir edecekleri anlaşılıyor. Mektebin mezkûr Hatunviran karyesine nakli, mümkün mertebe faide-i matlubeyi temin edeceğini ve Gebeme karyesine her cihetle müracaat olduğu hususunda ol babda emrü ferman hazreti menlehul emrindir.

8 Mart 1328 (21 Mart 1912)

Karahisar-ı Şarki Livası Tedrisat-ı İbtidaiye Müfettişi

Ahmet Sıtkı Efendi.

                            ***

1927-1928 CUMHURİYET DÖNEMİ SALNAMESİNDE MESUDİYE

(1927-1928 Türkiye Cumhuriyeti s. 1038-1048)

Mesudiye kazası, Gebeme nahiyesiyle 75 adet karyeden ibarettir. Kazada 83.335 dönüm buğday, 125.000 dönüm arpa, 1750 dönüm mısır, 200 dönüm patates ekimi yapılmaktadır. Bu ekimden 1500 ton buğday, 3680 ton arpa, 20 ton mısır, 200 ton patates elde edilmiştir.

Kazada 317 baş beygir, 394 baş kısrak, 536 baş merkep, 22 baş katır, 5560 baş inek, 6259 baş öküz, 1476 baş manda, 17.030 baş koyun, 10.244 baş keçi bulunmaktadır. Bu hayvanlardan 65.668 kilo süt, 17.100 kilo yün ve yapağı, 8760 kilo keçi kılı elde edilmektedir.

Kazada 15.000 hektar ak çam, 5.000 hektar köknar, 2.000 hektar ardıç, 5.000 hektar meşe ve 3.000 hektar diğer çalılıklar olmak üzere 30,000 hektar orman vardır.

Kaza dâhilinde 184 adet su değirmeni mevcuttur. Bu değirmenlerin % 10’u 6-7 ay, % 90’ ı da sel suyu ile yazın ve güzün birer ay çalışmaktadır. Sair zamanlarda etmedikleri cihetle senelik istihsalatı (Elde edilen gelir) temin edilememiştir. Tahminen sel değirmenleri 24 saatte 100 kilo, ırmak değirmenleri ise 300 kilo miktarında istihsalat yapabilirler.

Mesudiye kazası belediyesinin yıllık varidatı (Geliri) 1385 liradır.

Kazanın nüfusu 10.281 erkek, 12. 648 kadın olmak üzere 22.929’dur. Kazada bir yıl içinde 1002 çocuk dünyaya gelmiş, 296 kişi de vefat etmiştir. Bir yıl içerisinde 481 kişi evlenmiş, 61 kişi de boşanmıştır.

Kazada Cumhuriyet Halk Fırkası, Hilal-ı Ahmer (Kızılay), Himaye-i Etfal (Çocuk bakım evi), Türk ocağı, Tayyare cemiyeti ve Muallimler Birliği vardır.

Kazada bir yıl içinde 2 katl (öldürme), 4 teşhir-i silah, 44 sirkat (Hırsızlık), 2 hayvan hırsızlığı, 2 izale-i bekr (Kıza tecavüz), 14 kız kaçırma, 2 ıskat-ı cenin (Hamilelikte çocuk düşürme), 3 haneye taarruz, 17 cerh (Yaralama), 73 darp, 1 sahtekârlık, 1 dolandırıcılık, 9 Evamir-i hükümet-i Muhalefet, 5 fiili çetim (Zor kullanma) olmak üzere 179 suç işlenmiştir.

                            ***

                                                  

Çoğu kez dünyanın devamlı değişkenlik gösteren bir gezeğen olduğu gerçeğini unutuyoruz. Ne zaman ki o büyük afetlerden birisi kapımızı çalana dek. Dünyamız için basit bir tektonik hareket veya hava olayı biz insanlar için yok edici sonuçları olan felaketlere dönüşebiliyor ve o anda dünya karşısında ne kadar aciz olduğumuzu bir kez daha hatırlıyoruz.

Hem dünyamızda hem de ülkemizde görülmüş olan bazı felaketleri kaynaklardan yararlanarak hatırlamakta yarar var.

Dünyadaki büyük felaketlerden bazıları:

1556 Çin Depremi:

1556 yılında Çin’de gerçekleşen 8 ölçeğindeki bir depremde 830.000 kişi hayatını kaybetmiş, ülke genelinde milyonlarca kişi evsiz kalmıştır.

1815 Tambora Volkanı Patlaması:
10 Nisan 1815 yılında Endonezya’nın Sumbawa Adası’ndaki Tambora Volkanı’nın patlaması sonucu lavlar püskürtmeler sonucunda 12.000 kişi hayatını kaybetmiş, daha sonra kül serpintisi nedeniyle tarımın bitmesiyle 90.000’den fazla kişi ölmüştür. Patlama nedeniyle o sene Kuzey Yarım Küre’de yaz yaşanmamış ve bu nedenle tarım faaliyetleri tamamen durmuştur.

1920 Çin Toprak Kayması:
16 Aralık 1920 tarihinde meydana gelen, Richter ölçeğine göre 8,5 büyüklüğünde bir deprem nedeniyle Çin’in Kansu eyaletinde çok büyük bir toprak kayması yaşandı ve insanlar ne olduğunu bile anlamadan tonlarca toprak yığını altında can verdi. 200.000 kişinin can verdiği olay tarihin en büyük toprak kayması felaketiydi.

1970 Bhola Kasırgası:
500.000’e yakın insanın ölümüne neden olan ve 1970 yılında gerçekleşen ve şimdiye kadar ki bilinen en ölümcül kasırga olan Bhola o dönemde Pakistan ve Bangladeş’in büyük bir kısmını vurdu. Geçtiği yerlerde evlerin %80’I yok oldu ve 3,5 milyon kişi bu kasırgadan etkilendi.

1972 İran Kar Fırtınası:
1972 yılında İran’da 4000 kişinin ölümüne neden olan kar fırtınası tam 200 köyü haritadan sildi. 3 Şubat’ta başlayan hava olayı 9 Şubat’ta bittiğinde kar kalınlığı 8 metreyi bulunuyordu. Tarihe bilinen en ölümcül tipi olarak geçti

2004 Sumatra Tsunamisi:
Tarihin gördüğü en büyük tsunami bizim yüzyılımızda yaşandığından hepimiz buna şahit olduk. 2004 yılında Hint Okyanusu’ndaki Sumatra Adası açıklarındaki 9.0 büyüklüğündeki deprem sonunda 2 milyona yakın insan evsiz kaldı ve 230.000 kişi hayatını kaybetti.

2010 Haiti Depremi:

12 Ocak 2010 tarihinde Haiti’de meydana gelen depremde 360.000 kişi hayatını kaybetti.

Ülkemizdeki Büyük Felaketlerden Bazıları:

Ülkemiz, okyanuslara kıyısı olan bir ülke değildir. Karadeniz ve Akdeniz gibi iki iç denize kıyısı vardır. Bu nedenle okyanuslardan kaynaklanan çok büyük yıkıcı kasırgalar ve tayfunlar bizim ülkemizde görülmez.

Ancak Himalaya-Alp kırığı üzerinde bulunduğu için şiddetli tektonik depremlere sahne olabilmektedir.   Bu bakımdan ülkemiz dünyanın en çok deprem olan ülkelerinden birisidir.

Dünya çapında depremle ilgili kayıt tutmaya ilk kez 1881'de Japonlar başlamıştır. Birçok ülkenin sismometreler kullanması ve ardından gelişmiş sismik istasyonlar kurması sonucunda, depremlerin kayıt altına alınması yaygınlaşmıştır. 2000’li yıllara gelindiğinde ise teknolojinin ilerlemesiyle birlikte dünya genelindeki depremler anlık olarak tespit edilip, dijital ortamlarda kayıt altına alınabilmektedir.

Yakın tarihimizde şiddet sıralamasına göre Türkiye’de görülen depremler aşağıdaki gibidir:

Deprem Yeri:                       Şiddeti:            Can Kaybı   :

1939 Erzincan depremi           7.9                     33.000

1930 Hakkâri depremi             7.6                     2.514

1976 Çaldıran depremi            7.5                     3.810

1999 Gölcük Depremi             7.4                     17.480

2011 Van depremi                    7.2                     601

1970 Gediz Depremi               7.2                     1.086

1999 Düzce depremi                7.2                     894

1943 Tosya-Ladik depremi      7.2                     4.000

1944 Bolu_Gerede depremi     7.2                     3.959

1953 Yenice-Gönen depremi    7.2                     265

Tarihimizdeki diğer depremlere ait kayıtlar veya yazılı belgeler genellikle İstanbul depremleri ile ilgilidir. Çünkü bu büyük kentimiz yüzyıllarca ülkemize başkentlik yapmıştır.  Bu nedenle de çeşitli olaylarla, bu arada deprem ve başka felaketlerle ilgili kayıtların İstanbul’da yapılmış olması anlaşılır bir durumdur. Araştırmacılar doğal olarak sadece İstanbul depremleri ile ilgili belgelere ulaşabilmişlerdir.

Büyük İstanbul Depremleri:

Ülkemiz dünyanın en aktif deprem kuşaklarından birisinde yer almaktadır. Yaşadığımız coğrafyada tarih boyunca çok büyük depremler görülmüş ve bu depremler sayısız can ve mal kaybına neden olmuştur.  İstanbul ve civarında görülen yüzlerce depremden bazılarını tarihçiler özel olarak ayırmışlar ve bunları “Büyük İstanbul Depremleri” diye adlandırmışlardır. Sonuçları bakımından diğer küçük depremlerden hayli farklı olan ve yaklaşık 250 yılda bir görülen bu İstanbul depremlerinin üç tanesini ele alacağız.

Tarihçi Murat Bardakçı, İstanbul’da vuku bulmuş depremler konusundaki araştırmasında çok önemli bir tespitte bulunur:

“Marmara’nın geçmişini şöyle üstünkörü bir incelediğiniz takdirde Anadolu’nun kuzey taraflarında, özellikle de İzmit çevresinde bir deprem olduğunda sarsıntıların yavaş yavaş batıya uzanıp mutlaka İstanbul’u vurduğunu ve İstanbul depreminin bir geldi mi günlerce devam etmek gibi yapışkan bir âdeti olduğunu görürsünüz. Ama asıl endişe edilmesi gereken nokta, şehrin 15 asırdan bu yana her 250 senede bir onbinlerce can almış sarsıntılara kurban gitmesidir. Mesela 1509daki felaketi 1766’da yaşanan başka bir büyük felaket takip etmiş, sonra 1999 depremi gelmiştir. Bu deprem, asıl büyük İstanbul depreminin habercisidir. 250 senelik limitin dolmasına, yani eskilerin tabiriyle “küçük kıyamet”in kopmasına şunun şurasında sadece birkaç sene kalmıştır. “

1509 Büyük İstanbul Depremi:

Tarihteki en büyük İstanbul depreminin günü konusunda tarihçilerde ortak bir uzlaşma yoktur. Kimi tarihçiler bu depremin 22 Ağustos 1509, kimileri 10 Eylül 1509, kimileri de 14 Eylül 1509 olduğunu belirtirler.  Joseph von Hammer ve tarihçi Murat Bardakçı 14 Eylül 1509 tarihini kabul ederler.

1509 Büyük İstanbul Depremi, Marmara Denizi’nde Adalar yakınlarında 14 Eylül 1509 tarihinde olmuş bir depremdir. Depremin büyüklüğü ve yarattığı ağır hasar sebebiyle halk arasında Küçük Kıyamet (Kıyamet-i Suğra) olarak adlandırılmıştır.

Depremde o yıllarda 160.000 nüfusa ve 35.000 yerleşim birimine sahip olan İstanbul’da aralarında Osmanlı hanedanından bazı kişilerin de bulunduğu 13.000 kişi hayatını kaybetmiş ve 1070 ev yıkılmıştır.

İstanbul Pera’nın bazı bölgelerinde yerlerde yarılmalar, su ve kum fışkırmaları oluşmuştur. Deprem, tsunamiye neden olmuştur. Tsunami, şehrin surlarını, Galat ve İstanbul’daki birçok duvarı aşmış ve ağır hasara sebep olmuştur. Bu duvarlara yakın bazı evlerin denize battığı görülmüştür.

Joseph von Hammer, “Osmanlı Tarihi” adlı eserinde bu büyük deprem için aşağıdaki açıklamaları yapmıştır:

“14 Eylül 1509 tarihinde İstanbul, Osmanlı tarihinin kaydettiği depremlerden en hızlısına uğradı. Yüzdokuz cami, bin yetmiş ev, kara tarafındaki bütün surlar, deniz tarafındakilerin de çoğu, Yedikule, Saray duvarları- denizden Bahçekapısı’na kadar- yerle bir oldu. Fatih camiinin en büyük dört sütununun başlıkları da düşerek kubbenin bir tarafı eğildi. Hastanenin, imaretin, Sahn-i Seman’ın (cami etrafındaki sekiz medresenin) ve başkaca daha birçok yapının kubbeleri yıkıldı. Sultan Beyazıt camiinin medresesi de yıkıldı. Binlerce insan yıkıntılar altında gömülü kaldı. Sadece Vezir Mustafa Paşa’nın konağında atları ile birlikte üçyüz süvari hayatlarını kaybetti.

Bu deprem kırkbeş gün İstanbul’u, Rumeli ve Anadolu eyaletlerini sürekli bir heyecan içinde yaşattı. Çorum halkının üçte ikisi, şehirlerinde yarılıp açılan toprak içinde yok oldular. Gelibolu istihkâmları da yıkıldı. Beyazıt’ın doğduğu Dimetoka şehri, bir toprak yığınından ibaret kaldı. Köpürmüş deniz dalgaları İstanbul ve Galata surlarını aşarak sokakları tufana boğuyordu. Eski su bentleri de yıkılmıştı. Sultan II. Beyazıt, sarayın duvarlarına güvenemediğinden, bahçesinde gayet hafif bir çadır kurdurmuştu. Orada on gün kadar oturdu. Sonra da devletin ikinci payitahtı olan Edirne’ye sığındı. (9 Recep 915/23 Ekim 1509)

Edirne’de de deprem çok zararlı oldu. Bu sırada Tanca da taşarak ve yatağını da aşarak depremin yıkıntılarını kapladı. Deprem olayları geçtikten sonra Beyazıt İstanbul duvarlarının derhal onarılmasını görüşmek üzere bir “At divanı” topladı. (Atı dizgininden tutara ve ayağını özengiye koyarak binmeye hazır durumda düzenlenen toplantı) padişah, vezirlerine şu paylama ile söze başladı:

“O kadar haksızlık, o kadar zulüm ettiniz ki, mazlumların ahları göklere kadar çıkarak şehir ve memleket üstüne Allah’ın gazabını davet etti. “

Osmanlı ülkesinin her tarafından üç bin duvarcı getirildi. Üç bin müsellem işçi ve sekiz yüz yaya kireççi bunlara katıldı. İki ay gibi kısa bir süre içinde, sadece İstanbul ve Galata surları değil, aynı zamanda Galata Kulesi, Yaldızlıkapı’daki Yedikule, Deniz feneri, Yeni saray, Büyük ve Küçük Çekmece köprüleri, Silivri hisarları onarıldı.

Deprem sonrası, yaraları sarmak için Padişah tarafından görevlendirilen binlerce kişi, boyunca yoğun bir şekilde çalıştı. Halktan hane başına 22 akçe olmak üzere ek vergi talep edildi. Bu yaraların izlerini silmek o kadar kolay olmadı. İstanbul halkı uzun bir süre bu depremin yarattığı korkuyu iliklerine kadar hissetti.

Haziran 1510 tarihinde onarım yıldönümü münasebetiyle verdiği ziyafette Sultan Beyazıt-büyüklerin ve ulemanın ısrarlı ricaları üzerine- üç gün yoksullara, gümüş tabak ve bardaklar içinde yiyecek ve içecek dağıtmıştı. 

1766 İstanbul Depremi:

22 Mayıs 1766 tarihinde meydana gelmiştir. Bu depremde Fatih Camii neredeyse tamamen yıkılmıştır. Depremde İstanbul’da 4.000 civarında can kaybı meydana gelmiştir.

Deprem, kurban bayramının üçüncü gününün sabahı Marmara Denizi’nin doğusunda gerçekleşmiştir. Marmara Bölgesi ve çevresinde en detaylı rapor edilen tarihsel depremdir. Büyüklüğünün 7.5 olduğu tahmin edilmektedir. Sarsıntı sırasında çok büyük bir gürültü oluşturan ve 3-4 dakika boyunca devam eden deprem, İzmit’ten Tekirdağ’a kadar uzanan geniş bir alanda etkili olmuş ve büyük deniz dalgaları (tsunami) yaratmıştır. İstanbul’da Topkapı Sarayı, Fatih Camii, Yedikule, Eğrikapı, Edirnekapı, şehir surlarında ağır hasar, Galat ve Pera, Kapalıçarşı, Ayasofya ve diğer camilerde hasar meydana gelmiştir. İstanbul ve Mudanya Körfezi’nde de önemli ölçüde hasar gözlenmiştir.

O dönem padişah olan Sultan III. Mustafa Han, saraydaki ağır hasardan dolayı uzun bir süre bahçedeki çadırında yaşamak zorunda kalmıştır.

Birçok bölgeden inşaat malzemeleri ve bina ustaları getirtilerek onarım çalışmaları başlatılmıştır. Kamu binaları yıkılarak yeniden yapılmıştır. Fatih Sultan Mehmet Camimi ancak 5 Mayıs 1771 yılında kullanıma açılabilmiştir.

Depremde tahrip olan Yerebatan sarnıcı, şehrin sular altında kalmasına sebep oldu. Marmara Denizi’ndeki küçük adalardan bazıları yarı yarıya battı. Birçok bölgede su seviyesi yükseldi. Hanlar, dükkânlar yıkıldı. Yiyecek sorunu tabloyu yeterince karartmıyormuş gibi içme suyu ağının da zarar görmesi nedeniyle temiz su meselesi ortaya çıktı. Haliyle tüm bu olumsuzluklar dönemin karanlık tonunu daha da artırmış oldu.

1894 İstanbul Depremi:

10 Temmuz 1894 Salı günü saat 12.24.’de İstanbul, çok büyük bir depremle sarsıldı.

Ertesi gün gazetelerde okurlara şu bilgiler aktarılıyordu; “Yaklaşık yarım dakika süren şiddetli yer sarsıntısı şehirde tarif edilemez bir paniğe sebep oldu. Maalesef çok sayıda ölü ve yaralı bulunmaktadır. Tanrı’ya ve Meryem’e yakarmalar duyulmaktadır. İstanbul ve bazı vilayetlerde başlayan kolera salgını da buna eklenince bitkin düşen halk bu deprem faciasıyla iyice perişan olmuştur.”

Deprem sırasında İstanbul’un değişik yerlerinde büyük yarıklar, çökmeler meydana geldi. Ambarlı’da birisi 3 km uzunluğunda iki büyük yarık oluştu. Sirkeci iskelesi önünde 42 m uzunlamasına yarık meydana geldi. Kınalıada, Burgazada ve Ortaköy’de yarıklar ve çatlaklar oluştu.

Depremde birçok bina yıkıldı. Kapalı çarşı, bitpazarı, mercan çarşı tamamen yıkıldı. Camiler, minareler, medreseler, okullar, dükkânlar ve karakollar yerle bir oldu. Binalardan çıkamayan yüzlerce kişi enkaz altında kaldı. Fatih, Beşiktaş, Ortaköy, Sultanahmet, Aksaray, Edirnekapı, Topkapı, Balat, Bakırköy ve Silivrikapı’da hasar çok büyüktü. 1349 kişi hayatını kaybetti.  Depremin merkez üssü İzmit Körfeziydi. Depremin  7 şiddetinde olduğu da tahmin edilmektedir.

1894 depreminde Amerika, Fransa, Almanya ve Belçika’dan yardımlar geldi.

Deprem sırasında Yıldız Sarayı’nın zemin katındaki çalışma odasında Derviş Paşa ile görüşen II. Abdülhamit, odadan bahçeye çıktı.

O akşam saraylıların ve saray çalışanlarının konaklaması için bahçeye çadırlar kuruldu. Fakat padişah o geceyi odasında geçirdi.

II. Abdülhamit, depremden sonra Yıldız Sarayı’nda ezan ve Zilzal Suresi’ni okuttu. Bütün Müslümanların daima abdestli gezmelerini, tövbe etmelerini, dini vecibeleri yerine getirmelerini istedi. Padişahın emriyle bir aydan fazla Kur’an-ı Kerim okutuldu. Allahtan af dilendi.

II. Abdülhamit, Hicaz valisinden Harameyn-i Şerifeyn’de, İstanbul’da deprem ve koleranın son bulması için dualar okutulmasını istedi. Bunun üzerine Medine-i Münevvere’de din adamları, seyit ve eşraftan bazı kimseler İstanbul’un kolera ve depremden kultulması için dua ettiler. İstanbul’da da bazı tekkeler, dergâhlar ve taşradaki cami ve mescitlerde felaketin son bulması için dua ve niyazda bulunuldu. Kiliselerde de dua edildi.

1999 Gölcük Depremi:

1999 Gölcük Depremi, İzmit Depremi, Marmara Depremi ya da 17 Ağustos 1999 depremi, 17 Ağustos 1999 sabahı, yerel saatle 03:02'de gerçekleşen, Kocaeli/Gölcük merkezli deprem. Richter ölçeğine göre 7,5 Mw büyüklüğünde gerçekleşen deprem, büyük çapta can ve mal kaybına neden olmuştur.

17 Ağustos depremi tüm Marmara Bölgesi'nde, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir alanda hissedildi. Resmî raporlara göre 17.480 ölüm, 23.781 yaralanma oldu. 505 kişi sakat kaldı. 285.211 ev, 42.902 iş yeri hasar gördü. Resmî olmayan bilgilere göre ise yaklaşık 50.000 ölü, ağır-hafif 100.000'e yakın yaralı olmuştur. Ayrıca 133.683 çöken bina ile yaklaşık 600.000 kişi evsiz kalmıştır. Yaklaşık 16.000.000 insan, depremden değişik düzeylerde etkilenmiştir. Bu nedenle Türkiye'nin yakın tarihini derinden etkileyen en önemli olaylardan biridir. Deprem gerek büyüklük, gerek etkilediği alanın genişliği, gerekse sebep olduğu maddî kayıplar açısından son yüzyılın en büyük depremlerinden biridir. Depremin Türkiye'nin önemli bir sanayi bölgesi olan Marmara Bölgesi'nde meydana gelmiş ve çok geniş bir coğrafyayı etkilemiş olması, ülkede büyük sıkıntılara neden olmuştur.

İllere göre ölü sayısı: Bolu: 270, Bursa: 268, Eskişehir: 86, İstanbul: 981, Kocaeli: 9.477, Sakarya: 3.891, Yalova: 2.504, Zonguldak: 3 olmak üzere toplam 17.480 kişi ölmüştür.

Sonuç:  Sonucu en kısa ifadelerle Japon Deprem Uzmanı Yoshinori Moriwaki açıklıyor:

"Deprem riskinde Türkiye dünya 6.sı. Depremde meydana gelen ölü sayısı sıralamasında dünya 3.sünüz" diyor ve ekliyor:  "Depremi ciddiye almıyorsunuz!"

Ben de sebebini söyleyeyim: Çünkü bir türlü bilim toplumu olamadık.