Tarih Araştırmaları: 2018

Osmanlı Arşivlerinde Bilal ile Mesdi

Kasım 28, 2018 Mithat Baş 0 Yorum Kategori : mesudiye tarihi , ordu tarihi

Ordu eşkıyaları konusunda yayınlanmış çok az eser vardır. Bazı Ordulu yazarlar tarafından birçok Ordulu eşkıyanın hayatlarını konu edinen makaleler yazılmıştır. Osmanlı Arşivleri Uzmanı Adnan Yıldız, Osmanlı Arşiv belgelerini de ekleyerek Ordulu eşkıya Soytaroğlu hakkında bir makale yazmıştır. Bu eşkıyaların içinde bulundukları sosyal ortam, onları suça iten nedenler, ülkenin yönetimi sırasında karşılaşılan hukuksuzluklar ve eşkıyaların yaşadığı yıllarda kimi zümrelere tanınan ayrıcalıklar incelenmeye ve araştırılmaya muhtaçtır.

Ordu’da eşkıyaları konu edinen ilk roman “Kahramanlar Kahramanı Hekimoğlu” adıyla 1983 yılında Murat Sertoğlu tarafından yazılmıştır. Murat Sertoğlu bu romanda adına türküler yakılan Hekimoğlu İbrahim’in öyküsünü anlatmaktadır. Aynı öykü “Hekimoğlu Efsanesi” adıyla Baha Rahmi Özen tarafından tekrar romanlaştırılmış ve 2013 yılında Hayat Yayınlarınca yayınlanmıştır. Hekimoğlu hakkında Osmanlı Arşivleri Uzmanı Yaşar Celep'in de bir makalesi vardır.

Ordulu eşkıyalardan ikisinin, Bilal ve Mesdi’nin servüvenlerini anlatan bir roman da tarafımdan yazıldı.

Söz konusu roman, 2010 yılında Serüven Kitap tarafından “UMUTLAR TÜKENİNCE” adıyla yayınlandı. Bu romanda yaklaşık yüz yıl önce Ordu yöresinde geçen olaylar konu edilmiş, bu arada I. Dünya Savaşı yıllarında geçen olaylara da yer verilmişti. Seferberlik yılları da denilen o yıkım yılları romanda ayrıntısıyla anlatılmaya çalışılmış, Bilal ve Mesdi adlı iki gencin o yıllardaki serüvenleri de romanın ana konusu edilmişti.

Roman okuyucu tarafından beğenilmiş olmalı ki Altınpost Yayınevi romanın ikinci ve üçüncü baskılarını da gerçekleştirdi. Tarihi bir roman özelliğini taşıyan UMUTLAR TÜKENİNCE adlı romanda kurguya pek yer verilmemiş, gerçek hayat hikâyeleri anlatılmıştır.

Artık Osmanlı Arşivlerine rahatça girebiliyor ve bu romanda adı geçen kahramanların vukuatlarıyla ilgili belgelere ulaşabiliyoruz. Romanın kahramanlarından ikisinin, Bilal ve Mesdi’nin adlarının geçtiği üç belgeyi okuyucularımın bilgisine sunuyorum. (*)

***

Tarih: 6 Eylül 1327 [19 Eylül 1911]

Mahreci: Sivas

Numara: 25964

Dahiliye Nezaretine

Mesudiye Kazas’ının Yavadı karyesinden müderris Tevfik Efendi’yi geçen teravih namazından sonra hanesine gitmekte iken kurşunla cerh eden Bilal ve Mesti nam şakilerin bu kere de Çağman karyesinden Herkoğlu Pavli’yi fidye-i necat talebiyle katleyledikleri ve hamilerinden yedi şahsın takip müfrezeleri tarafından derdest ve ciheti-i adliyeye teslim edilip şaki-i merkumanın takibatına da şiddetle devam edilmekte bulunduğu Karahisar-ı Şarki mutasarrıflığından bildirilmesiyle teşedid-i takibat için civar mahallere de tebligat-ı mukteziye icra kılındığı ma'ruzdur.

6 Eylül 1327

Sivas Vali Vekili Alaeddin

Bu belgeden anlaşıldığına göre Bilal ve Mesdi işledikleri suçlardan dolayı aranmaktadırlar. Aslında Yavadı karyesinden Tevfik Efendi’nin yaralanması Mesdi’nin vukuatıdır. Çağman Köyüne akrabalarının yanına gitmek için yola çıkan Aliçinli Pavli’nin öldürülmesi ise Bilal’ın vukuatıdır. Her iki eşkıya hapisten kaçtıktan sonra birlikte “kıra çıkmaya” karar vermişler ve birlikte dağda gezmeye başlamışlardır. 1911 yılında Bilal 18-19 yaşlarında, Mesdi ise 30-35 yaşlarındadır. Belgede adı geçen eşkıyaların “fidye-i necat” yani “ya can, ya mal” şeklinde soygun yaptıkları, varlıklı kişileri tehdit ettikleri ve müfrezelerce şiddetle takip edildikleri de belirtilmektedir.

***

Tarih: 13 Eylül 1327 [26 Eylül 1911]

Mahreci : Mesudiye

Mevrudu: Dersaadet

Dahiliye Nezareti Celilesine

Mesudiye tevkifhanesinden firar edip de altı mahdan beri kazamız civarlarında icra-i şekavet ve birçok katl ve fidye-i necat ahzına devam eden Mesdi ve refiki Bilal haklarında sancak ve vilayetimize vuku bulan müracaatlarımız üzerine derdestine ve civar kazalardan müfreze çıkarılmış ise de kuralarda bulunan himayedaranının ellerinden ahzına muvaffak olamıyorlar. Müfreze icra-yı takipte iken bir taraftan fidye-i necat ahzı ve katl el-an devam etmekte müfrezeler takipte iseler de henüz bir semere hasıl olamamış mal ve canımız tehlikede hanelerimizden taşraya çıkamıyoruz. Bu canilerin derdesti ancak hamilerinin elde edilmesine mütevakıftır. İcabının icrası babında artık şu sevgili vatan muhafızı şanlı ordumuzda dahlinden başka çaremiz kalmamıştır ferman.

Tüccardan Yor [Yorgi]

Tüccardan Kuzme oğlu Aron

Tüccardan Anastas

Tüccardan Todor.

Tüccardan Yako

Tüccardan Korike

Belgeden anlaşıldığına göre Bilal ile Mesdi halen yakalanamamışlardır. Mesudiyeli gayrimüslim tüccarlar, bu “canilerin” yakalanmaları için Dersaadet’e (İstanbul’da) İçişleri Bakanlığına şikâyet dilekçesi vererek Bilal ve Mesdi’yi koruyan ve barındıran kişilerin de cezalandırılmalarını istemekte, müfrezelerin bunları yakalayamadıklarından bahsetmekte ve ancak bu eşkıyaların “şanlı ordu” tarafından yakalanabileceklerini belirtmektedirler.

Belgede dikkat çeken bir özellik de şikâyetçilerin tamamının gayrimüslim olmalarıdır. Halbuki Bilal ve Mesdi yaptıkları soygunlarda bu tür bir ayırım yapmamışlardır. Buradan Mesudiye kazası merkezindeki bu tüccarların diğerlerinden daha varlıklı oldukları ve kendilerini can ve mal emniyetinden yoksun gördükleri algısını çıkarmak mümkündür.

***

Tarih: 23 Eylül 1327 [6 Ekim 1911]

Mahreci Sivas

No: 7671

Dahiliye Nazaretine

C[evap] 17 Eylül 1327 373 numara mezkûr kopyası müteala olundu eşkıya-yı merkume takip olundukları ve hamilerinden yedi şahsın derdest ve cihet-i adliyeye teslim edildikleri ve 6 Eylül 1327 telgrafla arz olunan Bilal ve Mesdi olup kemal-i şiddetle takiplerine devam olunmakta olduğu ma'ruzdur.

Fi 22 Eylül 1327

Sivas Valisi Alaeddin

***

Bütün bunların sonunda ne olmuştur?

Ne olacak Bilal ve Mesdi’nin aileleri jandarma baskısına ve işkencelere maruz kalmışlardır. Bilal’ın ağabeyinin evi, iki defa jandarma tarafından baskına uğramış, bir defasında ailenin 18 koyunu birden kesilerek el konulmuş, ikinci defasında ise 12 koyun ve bir çift öküzleri jandarma tarafından kesilmiştir. Bilal’ın iki ağabeyi ve yengesi İpek işkence altına alınmıştır. Bilal’ın bu iki ağabeyi Mehmet ve Ahmet 1914 yılında askere alınmışlar ve Sarıkamış cephesinde can vermişlerdir.

“Kemal-i şiddetle” takip edilen Bilal ve Mesdi ailelerine yapılan zulümlere daha fazla dayanamamış ve kendi istekleriyle yıllar sonra teslim olmuşlardır. Fakat onların bu masum teslimiyetleri hayatlarına mal olmuş, Mesdi Karahisar’a (Şebinkarahisar) götürülürken yolda kaçıyor bahanesiyle vurularak öldürülmüş, Bilal ise Karahisar hapishanesinde isyan çıkardı bahanesiyle zehirlenerek öldürülmüştür.

Her iki eşkıyanın ailelerinin dramlarını UMUTLAR TÜKENİNCE adlı romanımdan okuyabilirsiniz. Bu romanda Ordu’yu ve yüz yıl önceki kendi geçmişinizi bulacaksınız.

(*) BOA, D.H.H. 37/45

Âşıklık Geleneği ve Âşık Veysel

Kasım 27, 2018 Mithat Baş 0 Yorum Kategori : tarih , Türk kültürü

Duygu, sevgi, hoşgörü ve gönül dünyası zengin olan Türk insanıyla bütünleşen âşıklık geleneği, Türklerin yaşadığı coğrafyalardan başka hiçbir ülkenin bahçesinde yeşermemiştir. Bu sadece Türk milletine özgü bir gelenektir. Beşikte annenin dudağında ninni, kadınların dilinde mani, elini kulağına koyduklarında türkü, kahramanlık duygularında koçaklama, yakınlarının ya da sevdiklerini ölümünde ağıt olarak gönüllerden çağlayıp, aşk ve tabiat güzelliğinden ilham alarak Türklerin duygu hazinesinde günümüze kadar taşınmıştır. Türk Halk Edebiyatının Anadolu’da duru bir Türkçe şeklinde kökleşmesinin nedeni Türkmen ozanların varlığındandır.

Âşıklık geleneği diğer kültürel değerlerde olduğu gibi belirli bir işlevi yerine getirmek, bir ihtiyacı karşılamak üzere geleneksel kültürün yarattığı bir kültür değeridir. Halk şiirinde âşıkların şiirlerini dörtlük düzenine göre söylemeleri gelenektendir. Yine dörtlük üzerinde hece ölçüsünü ve bu ölçünün yedili, sekizli, onbirli olanlarını kullanmaları geleneğin belirgin özelliklerindendir.

Âşıklık geleneği, özellikleri pek değişiklik göstermeyen, ancak dini, coğrafi ve tarihsel olarak adına ozan, kam, âşık, halk şairi gibi uygulayıcı kimselerin tarih boyunca meydana getirdikleri kültürel oluşumdur. Bu geleneği devam ettiren icracı âşıklar, sazlarıyla, sözleriyle ve yazarak eserler üretmişlerdir. Bazen de doğaçlama yoluyla bu özelliklerden birkaçını birden taşıyan ve âşıklık geleneğine bağlı olarak şiir söyleyen âşıklar, genellikle sazlarıyla şiirlerini türküleştirmişlerdir. Âşıklar kendilerini halk sanatçısı olarak ifade ederler.

Âşık ezgilerini ünlü Alman müzikolog Kurt Reinhard şu şekilde tanımlamaktadır:

“Âşık ezgileri, konuşma uslûbunun ağır bastığı ezgiler ve ezgilerin ağır basıp konuşma üslûbunun gerilediği iki gruptan oluşur. Konuşma üslubunun yaygın olarak benimsendiği örneklerde ezgi yavaşlar ve konuşma ritmine ayak uydurur. Ezgi çok kere güftenin arkasındadır, bu üslûpta önemli olan sözlerin anlaşılması olduğu için ezgiden zaman zaman feragat edildiği olur. Sözlerden ziyade ezgilerin ağır bastığı tiplerde ise bir hece birden fazla nota ile seslendirilir, ezgilerin zenginlik kazandığı bu tipte ise güfteler bir ölçüde daha zor anlaşılır durumdadır."

Kökeni Orta Asya Türk kültüründe kopuz eşliğinde şiir söyleyen ozanlara dayandırılan Âşıklık geleneği, 15. Yüzyılda tasavvufun etkisiyle yeni bir kimlik kazanmış, bu dönemden itibaren “ozan” tanımlamasının yerini “âşık” tanımlaması almaya başlamıştır. 19. Yüzyıldan itibaren de sanayileşme ve kentleşme süreci sonucu önemli kırılmalara ve dönüşümlere uğramıştır. 20. Yüzyıldan itibaren Âşık Veysel, Âşık Mahzuni Şerif ve Neşet Ertaş gibi ozanlarda bu değişim ve dönüşüm daha da belirginleşmiştir.

Türkmen âşıklar, âşıklık geleneğini geçmişten günümüze taşıyanlardır.

Tarihi süreç içerisinde Dede Korkut, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Köroğlu, Erzurumlu Emrah, Kul Himmet, Dadaloğlu, Bayburtlu Zihni, Davut Sulari, Murat Çobanoğlu ve Ali İzzet bu geleneğin önemli temsilcilerindendir.

Onların 20. Yüzyıldaki en önemli temsilcisi olarak Âşık Veysel öne çıkar.

Âşık Veysel” adıyla ünlenen Veysel Şatıroğlu, 1894 yılında Sivas’ın Şarkışla İlçesi’ne bağlı Sivrialan Köyü’nde dünyaya gelmiştir.

Onun kendi ağzından verdiği doğum tarihi dörtlüklere de yansımıştır:

Üçyüzonda gelmiş idim cihana

Dünyaya bakmadan ben kana kana

Kader böyle imiş çiçek bahane

Levh-i kalem kara yazmış yazımı

Âşık Veysel’in sülalesine yörede “Şatıroğulları” denilmektedir. Avşar boyunun Şatır obasına mensupturlar. Babası “Karaca” lakaplı Ahmet adında bir çiftçidir.

Veysel Şatıroğlu’nun ilk soyadı “Ulu”dur. 1. Sivas Halk Şairleri bayramında Veysel Ulu olarak geçmektedir. Sonraki yıllarda soyadını “Şatıroğlu” olarak değiştirmiştir.

Veysel'in dünyaya geldiği sıralar, çiçek hastalığı Sivas yöresini kasıp kavurmaktadır. Veysel'den önce, iki kız kardeşi çiçek yüzünden yaşamlarını yitirmişlerdir.

Sol gözünü çiçek yüzünden kaybeden Veysel, babasının sebep olduğu bir kaza sonucu sağ gözünü de kaybetmiştir. Dünyası tamamen kararmıştır. Oğlunun gözleri görmediği için arkadaşları ile oynayamayıp yalnız kaldığını gören babası Ahmet, oyalanması için ona bağlama almıştır. Amacı, Veysel'in dertlerini birazcık da olsa unutacağı bir uğraş buldurmaktır. Veysel’in babası şiire meraklı ve tekkeyle içli-dışlıdır. Halk ozanlarından da şiirler okuyup, ezberleterek avutmağa çalışmaktadır oğlunu. Ayrıca yöre ozanları da zaman zaman babası Şatıroğlu Ahmet'in evine uğrayıp çalıp söylemektedirler. Veysel onları merakla dinlemektedir.

Veysel’in babası Karaca Ahmet, Ortaköy Bektaşi Tekkesinde Mustafa Abdal Baba’ya bağlıdır. Mustafa Abdal Baba’nın Karaca Ahmet’e ‘Veysel’e saz öğretelim, ileride Zakir olur’ sözleri ve bir de Karaca Ahmet’e söz vermesi ve sazın ilk derslerini de Sivrialan’da bir Bektaşi aydını olan Molla Hüseyin’den alması, Veysel’in ilk yönelimlerini de ortaya koyuyordu.

Âşık Veysel’in hayatı Ahmet Kutsi Tecer ile tanıştıktan sonra değişmeye başlamıştır.

1931 Yılında Sivas Lisesi edebiyat öğretmeni olan Ahmet Kutsi Tecer ve arkadaşları "Halk Şairlerini Koruma Derneği"ni kurmuşlardır. Bu dernek 5 Aralık 1931 tarihinde de üç gün süren Halk Şairleri Bayramı'nı düzenlemiştir. Böylece Veysel'in yaşamında önemli bir dönüm noktası işlemeye başlamıştır.

Âşık Veysel’in plağa okuduğu ilk türkü, Emlek yöresinin ünlü ozanlarından Âşık İzzeti’nin “Mecnunum Leylam’mı Gördüm” şiiridir.

Mecnunum, Leyla'mı gördüm

Bir kerecik baktı geçti.

Ne söyledi ne de sordum

Kaşlarını yıktı geçti

…

Âşık Veysel’in plaklara okuduğu bu türkü halk arasında çok benimsenmiş, kısa sürede Anadolu’nun hemen her yöresinde Veysel’in sesi dinlenir olmuştur.

Veysel artık yurt çapında tanınmıştır. Âşık Veysel’in bu tanınmasında “Cumhuriyet Destanı” adlı şiirinin büyük etkisi olmuştur:

Atatürk'tür Türkiye'nin ihyası

Kurtardı vatanı düşmanımızdan

Canını bu yolda eyledi feda

Biz dahi geçelim öz canımızdan

Sinesini hedef etti düşmana

Ölmüşken vatanı getirdi cana

Çekti kılıcını çıktı meydana

Gören ibret aldı meydanımızdan

Köy enstitülerinin kurulmasıyla birlikte, Ahmet Kutsi Tecer'in katkılarıyla enstitülerde, sırasıyla, Arifiye, Hasanoğlan, Çifteler, Kastamonu, Yıldızeli ve Akpınar Köy Enstitülerinde saz öğretmenliği yapmıştır.

Âşık Veysel, büyük bir kısmı Sivas ilinde bulunan Emlek yöresinin ürünüdür. Bu yöre köylerinin tamamına yakınının Alevi olması sebebiyle geçmişte olduğu gibi bugün de cem ayinleri canlı olarak yaşatılmaktadır. Veysel bu ayinlerde zakirlik yapmıştır.

Veysel, her ne kadar Alevi-Bektaşi kültürünün yaygın olduğu bir ortamda yetişmişse de şiirlerinde sadece yetiştiği bu ortamın özellikleri değil, daha kapsayıcı bir yol izlemiştir. O hem Hacı Bektaş-ı Veli için, hem de Mevlana için şiirler okumuştur. Hacı Bektaş-ı Veli için okuduğu şiirde ondan medet dilemektedir:

Medet mürüvvet edip kapına geldim

İsteğim dileğim ver Hacı Bektaş

İndim eşiğine yüzümü sürdüm

Kusurum günahım var Hacı Bektaş

…

Hemen hemen aynı duyguları Mevlana için de taşımış olmalı ki, onunla ilgili duygularını şöyle belirtmektedir:

Ziyaretim Mevlana’ya

Kabul et Allah aşkına

Bu fakiri divaneyi

Kabul et Allah aşkına

…

Veysel; ailesinin, yakın çevresinin ve içinde yaşadığı topluluğun Alevîlik görüş ve düşüncesinde olmasına rağmen, hiçbir zaman Alevî-Sünnî gibi bir ayrımcılık içine düşmemiştir. “İnsanlık Davası” başlığını taşıyan şiirinde:

Şu âlemi yaratan bir

Odur külli şeye kadir

Alevi Sünnilik nedir

Menfaattir varvarası

Tanrıyla ilgili şiirlerinde büyük derinlik ve tasavvuf kokusu vardır:

O cihana sığmaz ondadır cihan

O mekâna sığmaz ondadır mekân

O devrana sığmaz ondadır devran

Ne sen var ne ben var bir tane Gaffar

Hayyam’a bürünmüş kadehte, meyde

Neyzen’e görünmüş kamışta, neyde

Veysel’e görünür mevcut her yerde

Ne sen var, ne ben var bir tane Gaffar

Âşık Veysel’in Tanrı anlayışı, tıpkı Alevi-Bektaşi felsefesinin etkisindeki ozanlar gibidir. Yunus Emre ve Nesimi gibi bazen Allah’a söyleyeceği sözler de vardır:

Bu âlemi gören sensin

Yok gözünde perde senin

Haksıza yol veren sensin

Yok mu suçun bunda senin

Kâinatı sen yarattın

Her şeyi yoktan var ettin

Beni çıplak dışar’attın

Cömertliğin nerde senin

Yaşadığı çağın koşullarını seslendirmiştir. Güzellikleri ve çağdaşlığı övmüş, tehlike ve kötülükleri yermiştir. Çağcıldır Veysel.

İstemem dünyanın saltanatını

Süslü giyimini Arap atını

Bilirsin Türklüğün var kıymatını

Vatanım milletim bana kâfidir.

Yine Veysel meydan okumasını da bilmiştir. Aynen Pir Sultan gibi taşın kendisine dosttan geldiğini bilir. Ona göre tedbirini alır.

Veysel bu sevdadan vazgeç dediler

Olup bitenleri yaz geç dediler

Sevdiğin kapıdan az geç dediler

Acı sözü sevdiğimden işittim.

Veysel, kırk yaşından sonra yazdığı tüm şiirlerinde güncel konulara ve Cumhuriyet devriminin yayılması ve tanıtılmasına katkıda bulunan şiirler yazmış ve okumuştur.

Şairin, “Uyan Bu Gafletten” başlıklı şiirinde geçen:

Destekle fakiri okut yetimi,

Bu hayırlar dinimizce kötü mü?

İdrâk eyle hidrojeni, atomu,

Uyan bu gafletten uyuma yurttaş

O aynı zamanda bir Atatürk hayranıdır.

Veysel’e göre Atatürk büyük bir komutan olmanın yanında memleketi inşa eden, toplu iğneyi bile satın alan bir milleti fabrikalara kavuşturan, dışa bağımlılığı kaldıran, insanlara yeni iş alanları yaratan, onlara aş ve iş vermesini sağlayan büyük bir devlet adamıdır. Atatürk’ün bu özelliklerini “Ağlayalım Atatürk’e” adı şiirinde şu dörtlüklerde belirtmektedir:

Ağlayalım Atatürk’e

Bütün dünya kan ağladı

Süleyman olmuştu mülke

Geldi ecel kan ağladı

1965 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi, özel bir kanunla Âşık Veysel'e, "Anadilimize ve milli birliğimize yaptığı hizmetlerden ötürü", 500 lira aylık bağlamıştır.

Âşık Veysel, son konserini 15 Ağustos 1971 tarihinde Hacı Bektaş ilçesinde vermiştir. Yaşlı ve hastadır. Konseri bitiremeden sahneden ayrılmak zorunda kalmıştır. Sahnede son söylediği türküsü “Benim sadık yârim kara topraktır” idi.

Ölmeden önce de son şiirini mırıldanmıştı:

Selam saygı hepinize

Gelmez yola gidiyorum

Ne şehire ne de köye

Gelmez yola gidiyorum

Gemi bekliyor limanda

Gideceğim bir ummanda

Gözüm kalmadı cihanda

Gelmez yola gidiyorum

Eşim dostum yavrularım

İşte benim sonbaharım

Veysel karanlık yollarım

Gelmez yola gidiyorum.

21 Mart 1973 günü, doğduğu köy olan Sivrialan'da, şimdi adına müze olarak düzenlenen evde hayata gözlerini yummuştur. Geride yukarıda belirtilen şiirlerin dışında “Uzun ince bir yoldayım”, “Benim sadık yârim kara topraktır”, “Güzelliğin on par’etmez” gibi ünlü şiirlerini de kapsayan 150’den fazla esere sahiptir.

Âşık Veysel, genç kuşaklara şu nasihatlerde bulunuyordu:

"Onlara söyleyişim şu olacak; çok çalışmak, azimli olmak, kendini yetiştirmek ve fikir sahibi olmak. İnsanlar iki şeyle anılır, biri nefretle, biri rahmetle. Nefretle anıldıktan sonra hiç anılmasın."

Biz de kendisini rahmetle anıyoruz.

***

Fatih Sultan Mehmet'in Vasiyeti

Ekim 10, 2018 Mithat Baş 1 Yorum Kategori : din , tarih

Osmanlı padişahları içinde Fatih Sultan Mehmet’in ayrı bir yeri vardır. O, hoşgörüsü ve farklı kültürlere karşı saygısıyla ünlenmiştir. Fatih Sultan Mehmet, devlet yönetiminde hiçbir grup ve kişiye ayrıcalık tanımamıştır. Ayrıca devlet idaresinde cemaat ve tarikatlara asla alan açmamış, yaşamı boyunca bu cemaat ve tarikatlara mesafeli davranmıştır.

Fatih Sultan Mehmet dönemine ait tarihî kaynakların farklı bir gözle incelenmesi neticesinde tarikatların gündelik hayata yeterince nüfuz edemedikleri görülür. Dolayısıyla tasavvufî kültürün geleneksel fonksiyonlarını toplum dokusunda tam olarak görmek mümkün değildir. Bir defa bu dönemde hiçbir büyük tarikatın İstanbul'a girememesi, başlı başına ele alınması gereken bir konudur. Oysa Fatih'in tasavvuf erbabıyla çok yakın ilişki kurduğu, onları desteklediği ve her türlü faaliyetlerine izin verdiği yolundaki gerçekle alakası bulunmayan hâkim görüş, bu konunun önemini arka plana itmiştir.

1481'de kuşkulu bir şekilde vefat eden Fatih Sultan Mehmet'ten sonra tahtın varisleri olan şehzadeler arasındaki iktidar kavgası, doğuracağı siyasî neticeler itibariyle Osmanlı devletini uzun yıllar meşgul etmiştir.

Tarikatların Türk tarihinde devlet erkine etki ederek toplumun sosyal ve siyasal yapısını etkilemeye çalışmak istemeleri Fatih’in büyük oğlu II. Beyazıt döneminde başlamıştır. Bu dönemden itibaren bir tarikata mensup olmak, toplumda önemli bir statüye sahip olmakla eş tutulmuştur.

II. Beyazıt ile uygulanmaya başlayan bu yeni politika, tarikatları devlet kontrolü altında gündelik hayata sokma ve böylece siyasî otoritenin toplum üzerindeki denetim mekanizmasını bu müesseseler aracılığıyla genişletme anlayışına dayanmaktadır. Bu siyasî kararın tarihî kökleri, II. Beyazıt ile Cem Sultan arasındaki iktidar mücadelesinin ilk yıllarına kadar uzanır. Nitekim kardeşler arasındaki taht mücadelesi sırasında tarikatların şehzadelerden II. Beyazıt’ı desteklemeleri, tarikatların siyasallaştıklarının başlangıcı olmuştur. Çok geçmeden padişah bu desteğin karşılığını tarikatlara fazlasıyla verecektir.

Tarikatların önemli bir kısmının İstanbul'a girişi II. Beyazıt dönemine rastlar. Cem Sultan’la mücadeleleri sırasında II. Beyazıt’a destek veren meşayih (şeyhler) grubu içinde yer alan bu tarikatın ileri gelenlerinden Muhyieddîn İskilibî'nin 1480'de Amasya'da bulunduğunu ve Hac ziyareti için II. Beyazıt'den izin isteyip ona hitaben, "İnşallah biz Hicaz'dan dönünce sizi Osmanlı tahtında görürüz" dediğini Taşköprü zade kaydetmektedir. Bu bilgiyi esas alan H. Joahim Kissling, 1480 yılı içinde Fatih Sultan Mehmet'e şehzade Beyazıt’ın bilgisi dâhilinde bir suikast tertip edildiğini, ancak planın ortaya çıkartılmasıyla bu olaya adı karışan şeyhlerin hac ziyaretini bahane ederek izlerini kaybettirdiklerini belirtir. Nitekim Muhyieddîn İskilibî,( Ebussuud Efendi’nin babası) II. Beyazıt Osmanlı tahtına geçince İstanbul'a gelir ve "Hünkâr şeyhi" sıfatıyla kendisine tıpkı Cemaleddîn Halvetî'ye yapıldığı gibi bir Bizans yapısı tekke olarak tahsis edilir.

Fatih Sultan Mehmet sonrası tarikat ve cemaatler, devlet kadrolarında yuvalanmış ve “dünyalıklarının” birikimi bu devirden itibaren yoğunlaşmıştır.

Fatih Sultan Mehmet ise tarikat ve cemaatlere uzak durduğu için “dünyalık biriktirme” onun felsefesinde yoktur. Aşağıdaki vasiyeti Fatih’in nasıl bir dünya görüşüne sahip olduğunun anlaşılması için güzel bir örnek olsa gerektir. İşte günümüz Türkçesiyle Fatih’in vasiyeti:

“Ben ki İstanbul’u fetheden Allah’ın aciz kulu Fatih Sultan Mehmet, bizzat alın terimle kazandığım paralarla satın aldığım, İstanbul’un Taşlık semtinde bulunan sınırları belirlenmiş 136 bağ dükkânımı aşağıdaki koşullar gereğince vakfettim:

Bu gayr-i menkullerimin gelirleri ile İstanbul’un her sokağına ikişer kişi tayin ettim.

Bunlar ki ellerindeki bir kap içerisinde kireç tozu ve kömür külü olduğu halde günün belirli saatlerinde bu sokakları gezeler, bu sokaklara tükürenlerin, tükürükleri üzerine bu tozları dökeler ki yevmiye yirmişer akçe alsınlar.

Ayrıca on cerrah, on tabip ve üç tane de yara sarıcı tayin eyledim. Bunlar ki aynı günlerde İstanbul’a çıkalar, istisnasız her kapıya varalar ve o evde bir hasta olup olmadığını soralar, var ise ya tedavi edeler, tedavi orada mümkün değilse kendisinden hiçbir karşılık beklemeksizin darülacezeye kaldırılarak orada tedavi edeler.

Allah korusun herhangi bir gıda maddesi buhranı yaşanabilir. Böyle hal karşısında bırakmış olduğum yüz silah, erbabına verile. Bunlar ki vahşi hayvanların yumurta ve yavruda olmadığı zamanlarda hastalarımız gıdasız kalmasın diye avlanalar.

Ayrıca külliyemde yaptırdığım imarethanede şehitlerin hanımları ve çocukları ile Medine fakirleri yemek yiyeler. Ancak yemek yemeğe ve almaya kendileri bizzat gelmez ise yemekleri güneşin loş bir karanlığında ve kimse görmeden kapalı kaplar içerisinde evlerine götürüle.”

Fatih Sultan Mehmet’i anlayabildiniz mi? Özellikle yardımların gizli yapılmasına gösterilen özeni! Hiç olmazsa günümüzle karşılaştırın.

Onun, “Yemek yemeye ve almaya kendileri bizzat gelmez ise, yemekleri güneşin loş bir karanlığında ve kimse görmeden kapalı kaplar içerisinde evlerine götürüle” sözlerinin altında yatan felsefeyi günümüz insanlarından kaçı anlayabiliyor?

Bu kültürü elimizle öldürdük. Ramazan ayındaki yöneticilerin kendi paralarını bile harcamadan yaptıkları şovmenlikleri Fatih Sultan Mehmet’in hangi felsefesinde bulabilirsiniz?

Mesudiye-Zile Köyü Sarıkamış Şehitleri

Temmuz 31, 2018 Mithat Baş 0 Yorum Kategori : mesudiye tarihi

Kürt İsyanlarının Tarihi Nedenleri

Nisan 14, 2018 Mithat Baş 1 Yorum Kategori : genel , tarih

İmparatorluk süreci yaşamış hemen bütün devletlerin parçalanmalarından sonra, kurulan yeni devlet sınırları içinde çok çeşitli etnik grupların kalması kaçınılmazdır. Bu durum İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin gibi birçok ulus için de aynıdır. Nitekim bu ulusların günümüzde yaşadıkları topraklarında da nüfuslarının bir kısmı, farklı etnik yapıdaki yurttaşlarıdır.

Ülkemizde de böyledir. Osmanlı Devleti, çok çeşitli etnik guruplardan oluşmasına rağmen devletin resmi dili Türkçe idi. Osmanlı İmparatorluğu çözüldükten ve parçalandıktan sonra, geride kalan nüvesinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti de, diğer imparatorlukların çökmesi sonucu kurulan “ulus devlet”lere benzedi. Kuşkusuz bu yeni cumhuriyetin nüfusu içinde de, anadili Türkçe olmayan farklı etnik gruplar kalacaktı.

Aslında farklı etnik grupların ülke içinde kalması, modern çağda “birlikte yaşama iradesi olan, geçmişte aynı kaderi paylaşmış ve geleceğe ait bir vizyonu (ülküsü) bulunan topluluklar” olarak ifade edilen yeni “ulus” kavramına büyük bir zenginlik katar. Nitekim ülkemizdeki Gürcü ve Çerkez yurttaşlarımızın ulusun bir parçası olmaları ve kültürel zenginliğimize sayılamayacak kadar katkıda bulunmaları bu nedenledir.

Peki ne olmuştur da ülkemizde kendini “Kürt” diye ifade eden yurttaşlarımızın bir kısmı “ulus devlet” tanımını kabullenmemekte ve son iki yüz yıldır, belirli aralıklarla sürekli isyan etmektedirler?

Bu isyanların nedenini tarihi derinliklerde aramalıyız. Osmanlı tarihini incelemeden sorunun doğru yanıtına erişmek zordur. Nedense bunun analizi de pek yapılmaz.

Bilindiği gibi Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve yükselme döneminde toprak rejimi “tımar sistemi” diye adlandırılan bir yapıdaydı. Osmanlılar, tımar karşılığı ülkede Müslim ve Gayrimüslim bütün halkına tımar karşılığı toprak vermekteydi. Yani köylülerin, toprağın gerçek sahibi devlet de olsa, bir mülkiyetleri vardı. Toprağı işledikleri sürece bu mülkiyetlerine asla dokunulmazdı. Bu toprakları işleme karşılığında barış zamanlarında vergi, savaş zamanlarında da tımar karşılığı olarak, vergi mükellefi köylülerden asker toplanırdı. Osmanlı köylüsü köle değildi. Zamanının Avrupa ülkelerindeki derebeylerinin elinde köle gibi çalıştırılan Avrupalı köylülerden çok daha özgürdü Osmanlı köylüleri. Bu nedenle de “devlet baba” onlar için kutsanmış gibiydi. Yüzyıllarca devlete bağlı olarak yaşadı köylüler. Tımar sisteminin uygulandığı bu topraklarda, 60-70 köyü olan “ağa” ve ayanlar pek görülmedi.

Hem Anadolu Selçuklu Devleti, hem de Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve yükselme döneminde Anadolu’nun büyük kısmında uygulanan bu toprak rejimi, sadece günümüzdeki Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde uygulanmadı. Bu, büyük bir talihsizlikti. 1515 yılında Yavuz Sultan Selim’in Dulkadiroğulları Beyliği’ni ortadan kaldırmasıyla Osmanlı Devleti’ne bağlanan bölgede devlet, vergi mükellefi olarak oradaki Kürt beylerini muhatap aldı. Böylece bölgede yaşayan halk, aşiret ve tarikat şeyhlerinin etkisinden kurtulamadı. Hatta aşiret ve tarikatların iç hukuku, yüzlerce yıl buradaki halkın yaşamını yönlendirdi. Bölge halkına Osmanlı Devleti’nin doğrudan müdahalesi olmadığından halkın yaşam tarzı ve mülkiyet sistemi değişmedi. Devletle halk arasında bağ kurulamadı.

Kurulan yeni cumhuriyet de, bu cendereyi kıramadı. Çok çeşitli iç ve dış zorlukları da olsa, seksen yıllık cumhuriyetin bu feodal düzeni alaşağı etmesi gerekirdi. Halkın devlete bağlılığı, ancak devletin halkına sahip çıkmasıyla mümkündü çünkü.

Günümüzdeki sözüm ona açılımların başarılı olmasını beklemek, sosyoloji ve tarih bilimini anlamamak demektir. Etnik grupların, din ve mezhep ayrılıklarının filizlenmesiyle işler çözülseydi, her gün kan gövdenin götürdüğü Ortadoğu ülkeleri süt liman olurdu.

Aşiret ve tarikatların kökünü kazımak, feodaliteyi yok etmek, halkına toprak mülkiyeti ve özgür yaşam hakkı tanımak için mücadele etmek, büyük bir devrimdir. Devrimler ise, ancak yürekli insanların işidir.

Ordu Yöresi Efsaneleri

Nisan 14, 2018 Mithat Baş 0 Yorum Kategori : genel , ordu tarihi

Efsaneler, toplumların nesilden nesile aktarılan önemli kültürel özelliklerinden biridir. Halkın geçmişte yaşadığı olayların zaman içinde değişime uğrayarak, fakat verdiği toplumsal mesajı da perçinleyerek anlatan ve aktaran bir tür masallaşmış öykülerdir.

Efsaneler, olayın geçtiği yöredeki yerleşim birimlerinin ortak kültürüdür. Bu nedenle efsane derlemelerinde en az altı yerleşimde yaşayan insanların efsane hakkında anlattıklarının ortak yanları esas alınır. Aşağıda Ordu yöresinde yaygın olarak söylenen efsanelerden bazıları ele alınmıştır.

UZUN KIZLAR EFSANESİ

Yüzlerce yıl önce Mesudiye yöresinde üç Türkmen kardeş yaşarmış. Bu kardeşler kış mevsiminde yörenin kuytu ve sıcak yerlerinde, yaz mevsiminde de yüksek yaylalarda yaşamlarını sürdürürlermiş. Her üç kardeşin de sürülerce koyunu ve yüzlerce atı varmış. Aileleri de kalabalıkmış.

Karababa, Karaaslan ve Eriçok adındaki bu üç kardeş çanlı kelekli koyun sürüleri ve yağız atlarıyla mutlu bir şekilde yaşarlarken, günlerden bir gün büyük bir düşman ordusu çıkagelmiş. O yüzyıllarda Ordu yöresi yaylaları Türkmen beyleri ile Pontus Rum Devleti arasında zaten sürekli el değiştiriyormuş. Düşmanın gelmesiyle Türkmenlerin bu yaylalardaki mutlu yaşamları da sona ermiş. Sona ermiş ama Türkmenler hemen teslim olmamışlar. Düşman ordularıyla aralarında denk olmayan ama yiğitçe bir mücadele başlamış. Karababa ve Karaaslan adlı kardeşler savundukları tepelerde daha fazla dayanamayıp aileleriyle birlikte şehit düşmüşler.

Üçüncü ve en kuvvetli olan kardeşin askeri daha çokmuş. Onun için de bu kardeşin bulunduğu tepeye “Eriçok Tepesi” denmiş. Eriçok Tepesi müstahkem bir kalenin bulunduğu, bir tarafı kayalık ve uçurum olan yüce bir tepedir. Türkmenlerin tepenin aşağı yamaçlarında obaları varmış. Düşman gelince obadakiler topluca kaleye sığınmışlar. Düşman Eriçok tepesini de kuşatmış. Tepenin üzerindeki kalenin önlerinde günlerce savaş olmuş. Düşmanlar tepeyi savaşarak alamayacaklarını anlayınca beklemeye başlamışlar.

Kalede yiyecek ve su bitmiş. Günün birinde kaledeki Türkmenler artık susuz kalamayacaklarını anlayınca Eriçok Tepesinin yakınlarında bulunan Kümbet Çeşmesine su getirmeleri için oniki savaşçı ve iki yiğit kız göndermişler. Kızlar çeşmeden suyu doldurmuşlar, savaşçılar da kendilerine saldıran düşmanla mücadeleye başlamışlar. Oniki savaşçı savaşadursun, kızlar Eriçok Tepesine hızla tırmanıyorlarmış. Ama düşman durur mu? Oniki yiğidi şehit ettikten sonra kızların peşine düşmüşler.

İki yiğit Türkmen kızı, kaleye epeyce yaklaşmışlar, fakat düşman atlıları da peşlerinden yetişmiş. Düşmanın nefesini enselerinde hisseden kızların başka çareleri kalmamış:

“Allah’ım” demişler... “Bizi düşmanın eline teslim etme... Yeri yar da yerin dibine girelim... Onların eline teslim olmaktansa ölmek daha iyidir...”

Yüce Tanrı onların bu masum isteklerini kırmamış. Yer yarılmış ve onları toprak bağrına basmış. Kızların öyle uzun öyle güzel saçları varmış ki, saçlarının bir kısmı dışarıda bile kalmış.

Uzun bir mücadeleden sonra Eriçok Tepesi de düşmüş.

Yerin yarılıp yarılmadığını bilemeyiz ama, uzun kızların mezarları ve Eriçok Tepesindeki yüzlerce mezar bugün bile durmaktadır. O civarlar gezildiğinde, efsaneyi bilenler ister istemez ürpermektedir.

Her üç tepede de; Yani Eriçok, Karababa ve Karaaslan Tepelerinde bu mübarek zatların mezarları olduğu bilinmekte ve çevrede yaşayan köylülerin adaklarını kestikleri “ziyaretler” olarak kutsallıklarını devam ettirmektedirler.

Derleyen: Mithat Baş

VADE YELİ EFSANESİ

Gölköy’ün “Habsamana” adıyla anıldığı çok eski devirlerde, Müslümanlarla Ermeniler yan yana yaşamaktaymışlar. Yer yurt Müslümanların, fakat para, zenginlik ve servet Hıristiyanların elindeymiş.

Civarda Müslüman bir bey varmış. Eli açık, merhameti sonsuz bir bey. Zaten, Hıristiyanlar, biraz da bu bey sayesinde rahatça yaşıyor, servet edinebiliyorlarmış. Bey, onları Müslüman halktan ayırt etmiyor, kimselere ezdirmiyormuş.

Bu beyin çok güzel bir kızı varmış. Taze mi taze! Habsamana kırlarında yetişen çiçekler gibi iç açıcı, gönül doldurucu bir güzelliğe sahipmiş. Gönlü hoş, kendi hoş bir güzelmiş bey kızı.

Civarın zenginlerinden bir Ermeni ona âşıkmış. Kızı defalarca ister, bütün servetini bu uğurda harcayacağını ileri sürermiş. Din farkı bir yana, Ermeni zengini beğenilecek gibi de değilmiş. Çirkin mi çirkin, yaşlı, berbat bir adammış. Hem farklı inancından, hem de yaşından dolayı bey kızını istemeye cesaret bile edemiyormuş. İçin için de kız için yanıyormuş.

Bu tek taraflı sevdası, uzun zaman devam etmiş. Bu arada zenginleştikçe zenginleşmiş, bundan cesaret alarak da bey kızını istemeye başlamış. Fakat her seferinde de münasip bir dille geri çevrilmiş.

Aradan bir hayli zaman geçmiş. Hapsamana dağlarında şiddetli bir kış olmuş. Tepelerdeki yeşillikler ağır ağır kar altında kaybolmaya başlamış. Beyaz kar örtüsü, aylarca dağları, tepeleri, vadileri, düzlükleri örtmüş. Bir avuç yeşillik görülmez olmuş ortalıkta. Hayvanlar otsuz, yemsiz kalmış. Sadece hayvanlar mı? Halk da ambar diplerindeki son taneleri çorba yapıp bitirivermiş. Çocukların rengi değişmiş, analar sütten kesilmiş, babalar kara kara düşünmeye başlamışlar.

Hapsamana’da yediden yetmişe herkes açlıkla mücadele edip, yaşama savaşı verirken, bey kızına talip olan ermeni zengininin keyfine diyecek yokmuş. Geniş tarlalarından biçtirdiği otlar ahırlarını harmanlarını doldurmuş, evindeki kilerinde aylarca yetecek kadar mahsulü hazırmış. O, bunca fakirlik çeken komşularının ıstıraplarına kulaklarını tıkamış, kendi âlemini sürdürmekteymiş.

Hapsamanalılar, aralarında barındırdıkları, yaşattıkları bu zengin Ermeni’den yiyecek istemeye karar vermişler. Nasıl olsa kış bitecek, etraf yeşillenecek, onların tarlaları yine ekin verecek, o zaman borçlarını ödeyeceklermiş. Gitmişler Ermeni’nin yanına, hallerini anlatmışlar. Aslında durumları meydanda imiş ama yine de borç olarak veya parası karşılığında bir miktar buğday, mısır ve hayvanlarına ot vermesini rica etmişler.

Zengin Ermeni onları şöyle bir süzmüş, tıklım tıklım dolu ahırlarına, yiyecek dolu kilerlerine doğru bakışlarını çevirmiş ve küçümser bir ifadeyle:

-“Veremem” demiş. “Ne parasıyla, ne de borç olarak veremem”

Bir tuhaf olmuş bu sözleri duyan köylüler. Böyle bir cevap beklemiyorlarmış. Bir müddet şaşkın şaşkın birbirlerine bakmışlar. Nihayet içlerinden biri:

-“Bak çorbacı”, demiş, “senelerden beri aramızda yaşarsın. Diline karışmadık, dinine karışmadık. Başın ağrıdı biz koştuk, öküzün hastalandı biz baktık. Tarlanı biz ektik, biz kaldırdık. Ne sana ne malına yan gözle baktık. Zenginsin diye kapına gelmedik bir gün. Ama şimdi dardayız. Senden istediğimiz sadaka değil. Şurada iç içe koyun koyuna yaşıyoruz. Bugün sende var. Parasıyla olsun açlarımıza yardım et.”

Ermeni, bu sözlere, sitemlere aldırmamış bile. Şımarıklığı, onların, kendisine dokunmayacaklarını bildiği içinmiş. Cevap vermiş onlara:

-“Dedikleriniz doğrudur. Beni aranızda barındıran sizlersiniz. Zora kalınca canımı da alırsınız. Ama ne devletiniz, ne de inancınız bana kötülük yaptırmaz. Mal benim, buğday, mısır, ot benim. İster satar, ister yakarım. Çok mu bunaldınız açlıktan? Öyleyse bir şartla size yiyecek veririm. Bey, kızını bana versin, onunla evlendirsin beni.”

Köylülerin, sanki gökten bir taş düşmüş başlarına o anda. Ermeni’nin bu sözleri karşısında dehşete düşmüşler. Yürekleri dolu dolu, boyunları bükük, dilleri tutuk, hiçbir söz söylemeden ayrılmışlar derhal onun yanından. Evlerine kapanmışlar utançlarından. Bin pişman olmuşlar. Ama bey, bu olup bitenleri duymuş, kızı da öğrenmiş gaddar Ermeni’nin teklifini.

Günler, günleri kovalamış. Açlık, kundaktaki sabileri kırıp geçirmeye başlamış. Artık köyde, civarda yenecek hayvan da kalmamış.

Ermeni, ortalığın bu feci halini görünce, teklifini açığa vurmuş:

-“Bey, ya kızını bana verir, benimle evlendirir, ya da halkının açlıktan ölmesine rıza gösterir”

Bey, artık açlığın dayanılmaz bir hal aldığının farkındaymış. İstese, bu adamın malını da, canını da zorla alırmış elinden ama ortada kendi kızının adı olduğu için bunu yapmasının kötü olacağını düşünmüş. Devletin, Ermeni de olsa bu adamı kendisine emanet ettiğini, onun için fedakârlığı kendisinin yapması gerektiğini kızına açıklamış:

-“Evladım”, demiş, “Vaziyeti görüyorsun, köylüler açlıktan kırılıyor. Her şey sana bağlı. Seni bu adama vermek istemen ama şimdi vermem lazım. Halkım için, köyde yaşayanlar için”

Bey, kızına bu teklifi götürürken gözyaşlarını da tutamamış. Kızı, o kır çiçeği kadar güzel kızı, babasının bu çaresiz hali karşısında, yaralı yüreği ile cevap vermiş babasına:

-“Baba” demiş, “köylülerimiz için, ufacık yavrular için, nineler için, emmiler, dayılar için canım feda olsun. Ben bir kurbanım baba. Varsın Ermeni’nin dediği olsun. Ama bana bir gece izin ver. Evimde kalayım. Yarından sonra gönderirsin beni o zalime.”

Haber, ölüm haberi gibi bütün köylere yayılmış. Her evde hıçkırık sesleri, her evde cenaze varmış gibi ağlamalar duyulmuş. Köylüler Ermeni’ye haber uçurmuşlar.

Ermeni, sevincinden coşmuş, zıplamış. Keyfinden odalara sığamaz olmuş. Konağının bütün ışıklarını yakmış.

O saatlerde bey kızı, Allah’a yalvarmaktaymış:

-“Allah’ım, sen komşularımı, din kardeşlerimi koru. Onlara yardım et. Sana sığınıyoruz. Bizleri, açlıkla cezalandırma. Çocukların, yaşlıların daha fazla acı çekmelerine rıza gösterme…”

Bey kızının yakarışları sabaha kadar sürmüş. Seccadesinin üzeri gözyaşlarıyla ıslanmış. Ortalığın aydınlanmasına yakın, dışarıdan hafif bir ses duyulmuş. Bir hışırtı gelmeye başlamış, çok uzaklardan. Merakla, endişeyle pencereye koşmuş bey kızı. Bakmış, aylardan beri kıpırdamayan dallar sallanıyor. Seher yelinin sesi gittikçe genişliyor. Ortalığı kaplıyor.

Bu gördükleri karşısında, heyecanını yenemeyen bey kızı, tekrar seccadesine koşmuş ve yakarışına devam etmiş:

“Es vade yeli es,

Gâvuru, kısmetimden kes”

Birden, bir gürültü, bir haykırış… Allah’a şükreden sesler yükselmeye başlamış bütün evlerden. Bey kızının bulunduğu oda, bu seslerle dolmaya başlamış. Bey kızı, tekrar pencereye koşmuş. Bir de ne görsün? Etraftaki tepeler, dağlar, ormanlar, çayırlar, tarlalar bembeyaz kar örtüsünden sıyrılmış. Eriyen karların altından toprağın rengi çıkmaya başlamış. Seher yelinin dokunduğu her çalı tomurcuklanmış, her dal yeşermiş. Tarlalardaki otlar bükük boyunlarını kaldırmış, yeşillenme yarışına bürünmüş her taraf.

Köyler sevinç içine girmiş. Sadece ruhundaki karanlık yüzüne vuran tek kişi, matemdeymiş. Yiyecek dolu evinin karanlık bir köşesine çekilmiş, arzusuna kavuşamamanın verdiği hırçınlıkla, kapısını, penceresini doğan güne karşı kapatmış.

Köyler mutlu, bey kızı mutlu, bey mutlu olmuş. Seher yeli, bu mutluluğu ta uzaklara kadar yaymış. Köyün üzerinden aşırıp, tepeler, vadilere, düzlüklere kadar götürmüş.

O gün, bugün Gölköy civarında her sabah, seher yelinin hışırtısı hissedilirmiş.

Derleyen: Anonim (İl Kültür Müdürlüğü arşivlerinden tarafımdan alındı.)

ELİK KEÇİSİ EFSANESİ

Yaylacılığın canlı olduğu yıllarda, birkaç yüzyıl önce Ulubey’e bağlı Durak Köyü halkı yaylaya göçmüştür. İçlerinden bir aile köydeki işlerini toparlayamadığı, hazırlıklarını tamamlayamadığı için birkaç gün gecikmiştir. Toparlandıktan sonra da alelacele yola çıkarlar.

Ailenin, birisi bir haftalık olma üzere, çeşitli yaşlarda dokuz oğlu vardır. Büyük çocuklar ve anne baba, yaylada kullanılacak eşyaları sırtlarına yüklenmişlerdir. Yolları uzun, yükleri çok ağırdır. Sırtlarında yükleriyle saatlerce yürüdükten sonra Karadere ormanlarına çıkarlar. Hepsi de çok yorulmuştur. Fakat hem yük, hem de bir haftalık bebeği taşıdığı için anne daha da çok yorulmuştur. Artık yürüyecek gücü kalmamıştır. Daha fazla bu halde yola devam edemeyeceğini anlayan annenin aklına bir fikir gelir. Biraz tereddüt edip cesaretini topladıktan sonra kocasının kulağına:

-“Nasıl olsa yetişkin sekiz oğlumuz var. Ben bu çocuğu taşıyamıyorum. Şuracıkta bir ağacın dibine bırakalım” der.

Kocası, karısının teklifini önce kabul etmez. Fakat bakar ki olacak gibi değil. Karısının dediğine uyar. Uygun bir ağaç dibi bulur ve çocuğu oraya bırakarak yollarına devam ederler. Yaylalarına çıkarlar.

Yaylayı o yıl, bir salgın hastalık kasıp kavurur. Obaya kıran girmiştir bir kere. Genç ihtiyar demez, bu salgın hastalık çok sayıda insanın ölümüne sebep olur. Bu arada, ailenin sekiz yetişkin evladı da ölenler arasındadır. Aile, harap olmuştur. Aynı yıl içinde dokuz çocuğu kaybetmenin üzüntüsü ile karı koca, köye dönmeye karar verirler.

Köye dönerken Karadere’deki ormanda bıraktıkları çocukları akıllarına gelir. Oturup, hem bu ormanda bıraktıkları çocukları için, hem de yaylada ölen evlatları için ağlayıp feryat etmeye başlarlar. Biraz sakinleşince:

-“Gidip, bebeğimizin kemiklerini bari görelim” derler.

Karı koca bebeği bıraktıkları ağacın yanına yaklaşınca ağacın dibinden bir elik keçisi kalkar. Anne:

“Eyvah! Bebeğimi şimdi bu keçi öldürdü. Keşke birkaç dakika evvel gelseydik” der. Bu arada bebeğin ağlama sesini duyarlar. Koşarlar sesin geldiği tarafa. Bir de ne görürler! Bebekleri yaşıyor. Hem de sapasağlam. Dünyalar onların olmuştur. Hemen çocuğu alırlar. Sevinerek yollarına devam ederler. Fakat biraz önce çocuğun yanından kalkan elik keçisi oların peşini bir türlü bırakmaz. Keçi, feryat edip bağırmaktadır. Onlar önde, elik keçisi arkalarında köye kadar gelirler. Keçiyi bir türlü köyden uzaklaştıramazlar. Bakarlar olacak gibi değil. Bebeği beşikle beraber evin üst tarafına koyarlar. Keçi gelip onu emzirir, sever, okşar geri gider. Bir sonraki gün tekrar geri gelir. Bu durum, haftalarca, aylarca sürer. Çocuk büyüyünce keçi kaybolur gider. Bu çocuk sülalenin devamını sağlar.

Bu sülalenin ismi, elik keçisinden dolayı “Elikçioğulları” olarak kalır. Oturdukları mahallenin adı ise, “Elikçioğulları Mahallesi”dir. Bebeği keçinin emzirmesi için bıraktıkları yerin ismi “Beşikçiavlusu”, buradan köye giden yola da “Beşikçiboğazı” denilmektedir.

Derleyen: Sıtkı Çebi

ERDEM BABA EFSANESİ

Çok eski zamanlarda bugünkü Erdem Kırı denilen tepe ve çevresinde sözüne güvenilir, hem dost hem de düşmanlarınca sevilen adı gibi erdemli bir Türkmen Beyi yaşarmış. Herkesle iyi geçinen, dargınları barıştıran iyi niyet timsali bu zata Erdem Baba derlermiş. Onun sağlığında Türkmenler barış içinde yaşarlarmış.

Fakat günlerden bir gün Erdem Baba ölmüş. Çevredeki Türkmenler arasında otlak savaşı başlamış. Komşu beyler birbirine girmişler. Türkmenler arasında çok kanlı savaşlar olmuş. Kardeş kardeşi boğazlamış. Çok kan akmış. Türkmenler Erdem Babanın yokluğunu çok aramışlar. Onun tepesini kutsal bilmişler. Günümüzde de bu kutsallık devam ediyor.

Derleyen: Mithat Baş

20. Yüzyılda Ordu

Mart 29, 2018 Mithat Baş 1 Yorum Kategori : ordu tarihi

Ordu, Orta Karadeniz bölümündeki kentler içinde sosyal ve kültürel etkinlikler, beşeri ilişkiler ve çeşitli kültürlerin bir arada toplanıp harmanlandığı ve bunun sonucunda da kendine özgü bir kent olma özelliği kazanmasıyla özel bir yer tutar. 19. ve 20. Yüzyıl içinde Kafkaslardan Balkanlara kadar çok çeşitli coğrafyadan insanların göç ederek Ordu’ya yerleşmeleri burada zaman içinde çok uyumlu bir beşeri armoni oluşturmuştur. Bu kültür zenginliği Ordu’ya kendini yenileme, geliştirme ve daha güzeli arama özelliği kazandırmıştır. Ordu’nun 20. Yüzyılını aslında kasabalılıktan kentliğe geçiş süreci olarak da yorumlamak mümkündür.

Ordu’da gerek 1883 yılında yanmış olan kasabanın yeniden kurulup geliştirilmesi sırasında, gerekse kasabalılıktan kentliğe dönüşü esnasında birçok olumsuzluklar da yaşanmıştır. Kasabanın yeniden kurulmasında ve modern bir kent görünümü elde edilmesinde büyük çaba harcayan Felekzade Süleyman Ağa, Şeyhzade Kahraman Ağa ve Katırcızade Mustafa Ağa, Rum metropolitenleri tarafından sürekli şikâyet edilmişler ve sonunda Trabzon Vilayet Meclisi’nin 1908 yılında aldığı bir kararla Akçaabat’a sürgüne gönderilmişlerdir. Aynı kararla Bacınoğlu Ahmet Efendi ve Çoloğlu Hasan Efendi de Gümüşhane’ye sürgüne gönderilmişlerdi. Ancak iki ay sonra Meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte bu sürgün kararı kaldırılmıştır.

Ordu’da ilk Türkçe Tiyatro oyunu da 1908 yılında Kaymakam Faik Bey’in öncülüğünde oynandı. Oyunun adı Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı piyesi idi.

1913 yılında Karnik Efendi, Ordu’nun ilk basılı yayınını yayımlamaya başladı. Yayının adı “Osmanlı Ajansı”ydı. Küçük boyutta arkalı önlü tek sayfadan oluşan bu gazete, “Osmanlı Telgraf Ajansı”nın yolladığı savaş ve hükümet çalışmalarıyla ilgili haberleri veriyordu. Haberler vilayete telgrafla bildiriliyor, Karnik Efendi de bu haberleri alıp gazetesinde kullanıyordu.

I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte 1914 yılında Seferberlik ilan edildi. 5 Ağustos günü Ordu yöresinde 20-45 yaş arasında eli silah tutan bütün Türk gençleri askere alındı. Yıllar sonra bu savaşa katılan Türk askerlerinden geri dönme oranının %5 olduğu hesaplandı. Bir başka deyişle 3 kuşak genç insanımız, 1914-1918 yılları arasında devam eden I. Dünya Savaşı yıllarında cephelerde can verdi.

18 Nisan 1916 günü Ruslar Trabzon’u işgal ettiler. Daha bir ay önce Mart 1916’da Trabzon’dan binlerce sivil halkın batıya göçü başlamıştı. Bu insanların büyük kısmı Giresun ve Ordu’ya yerleştirildi. Trabzon Vilayet merkezi 5 Nisan 1916’da Ordu’ya geldi. Trabzon Valisi Azmi Bey, çalışmalarını Ordu’da sürdürdü. Kaymakamlık binası Valiliğe tahsis edildi.

17 Temmuz 1916’da bir Rus torpidosu Kiraz limanını bombaladı. Daha sonra Vona limanına giderek kayıkları tahrip etti.

3 Ağustos 1916’da Rus torpidosu Ebulhayr’ı bombalandı. Ordu açıklarına kadar geldi.

21 Nisan 1917’de Ordu açıklarına gelen bir Rus kruvazörü Ordu hükümet konağı yakınlarındaki askeri misafirhaneyi bombaladı.

31 Mayıs 1917’de en büyük bombalama yapılmış, Ebulhayr bombalandıktan sonra Ordu limanına gelmiş ve Ordu şehir merkezini saatlerce bombalamıştır.

25 Ağustos 1917’de 12 Rus gemisi birden Ordu şehrini bombaladılar. Bu saldırıya uçaklar da katılmış, şehirde yağma olayları görülmüştür.

1918 yılında yapılan yeni mülki düzenlemeyle Trabzon Vilayeti’nin en büyük kazası olan Ordu “Sancak/Liva” düzeyine dönüştürüldü. Artık bundan böyle Ordu Sancağı/Livası kaymakam tarafından değil, mutasarrıf tarafından yönetilecekti. 1919 yılında da ilk Ordu Mutasarrıfı İbrahim Ethem Bey oldu.

1919 yılında Ordulu gençler bir araya gelerek “Ordu İnkılab-ı İçtimai Kulübü” (Ordu Toplumsal Devrim Kulübü) nü kurdular. Bu kulüp kentin ilk kültür grubudur. Bu grubun amacı, Pontusçuluğa karşı olan gençleri ulusal duygular etrafında birleştirerek kültürel çalışmalar yapmaktı. Tiyatro yapılması, kütüphane kurulması ve yayın yapmak gibi etkinlikler bu amaca yönelikti. Nitekim 1920 yılında Garipoğlu İsmail Hakkı Bey öncülüğünde bu kulüp tarafından Ordu’da ilk kütüphane kuruldu.

Rüsumet No: 4 adlı gemi, Karadeniz’den batı cephesine silah taşırken 17 Ağustos 1921 günü Yunan gemilerine yakalandı. Gemi, düşman gemilerinden kaçarak Ordu’ya sığındı. Silahlar, Ordulularca boşaltılıp saklandı. Gemi batırıldı. Düşmanın uzaklaşmasından sonra, Ordulu gençler gemiyi tekrar yüzdürerek silahları yüklediler. Gemi silah taşımaya devam etti.

1923 yılında resmi belgelerdeki “Sancak” tanımı “vilayet” olarak değiştirilince Ordu’nun resmi adı “Ordu Vilayeti” oldu. Bu durum, 1924 Anayasası’nda da kesinleştirilmiştir.

Ordulu bir deniz subayı olan İhsan Bey, 1924 yılında ilk sinemayı Ordu’ya kazandırdı. İhsan Bey Avrupa’da gördüğü sinemalardan etkilenerek bir benzerini Ordu’ya kurmuştu. Sinema “İhsan Bey Sineması” olarak adlandırıldı. Aynı yıl “Ordu İdman Yurdu Kulübü” de kuruldu.

19 Eylül 1924 günü Gazi Mustafa Kemal Ordu’yu ziyaret etti.

1927 tarihinde yapılan Cumhuriyet döneminde yapılan ilk nüfus sayımında Ordu’nun il nüfusu 201.302 olarak saptandı. Kent merkezinin nüfusu ise 8.209’du. Bu düşüşün nedeni Rum ve Ermeni göçüydü. Aynı tarihte Ordu’da Rumca konuşan 2 kişi, anadili Ermenice olan 249 kişi yaşıyordu.

1927 yılında Bilal Köyden, “Güzelordu Gazetesi”ni Ordu kent merkezinde yayımlamaya başladı. 1928 yılında harf devriminin gerçekleşmesiyle kentte Türk alfabesi bulunmadığı için bütün gazeteler bir süre yayımlanamadılar. Ancak 1929 yılında Türkiye’de bir ilk yaşandı. Güzelordu Gazetesi’nin sahibi Bilal Köyden, Uzunisa Köyü’nde ilk köy gazetesini çıkardı. Köyden, tahta baskı makinesini yaparak çıkardığı gazetesiyle “Köyde Yayımlanan İlk Türk Gazetesi” unvanını Ordu’ya kazandırdı.

19 Nisan 1930 günü Ordu elektriğe kavuştu. Bu olay, Güzelordu Gazetesi’nin 23 Nisan tarihli sayısında şöyle haberleştirildi: “Ordumuz nur içinde. Karadeniz’in pırlantası olan güzel Ordumuz dört gün evvel elektrik nurlarına boyandı. Onu memlekete kazandırmak için geceli gündüzlü çalışan Belediye Reisi Rıfat Bey ve Valimize, mebusumuz Recai Bey’e ve çalışma arkadaşlarına nihayetsiz şükranlar”

1933 yılında Mesudiye İlçesi, önceki yüzyıllarda olduğu gibi tekrar Ordu’ya bağlandı. 20 Mayıs 1933 tarih ve 2197 sayılı kanunla Mesudiye İlçesi, Şebinkarahisar’dan alınarak Ordu Vilayeti’ne bağlandı. Aynı kanunla Şebinkarahisar da Giresun’a bağlanmıştır.

Ordu Belediyesi büyük bir radyo getirterek 1934 yılında parka koydu. Bu haber Tekâmül Gazetesi’nde şöyle haberleştirildi. “Ayın ondokuzuncu günü fevkalade olarak toplanan şehir meclisi mubayaası encümence muvafık görülen büyük radyo için kendi faslınca kâfi miktarda para kalmadığı için geçen sene düyun faslından 500 liranın naklini kararlaştırmıştır. Musikinin nasıl bir deva olduğunu söylemek bile zaittir. Kuvvetli bir radyo bu bedii ihtiyacı az masrafla temin eden en mükemmel vasıtadır.”

18 Temmuz 1934 tarihinde Ordu’dan Çambaşı’na ilk motorlu araç ulaştı. Bu haber de Tekâmül Gazetesi’nde şöyle duyuruldu: “Şoför Mustafa Efendi, içinde dört kişi bulunan kamyonla pazartesi günü saat 17.30’da Çambaşı yaylasına gitmeye muvaffak olmuştur. Kamyon düdüğünü işiten halk hayret ve sevinçle arabayı karşılamışlar, ölüm tehlikesini göze alarak Çambaşı’na giden şoför Mustafa’yı takdir ve taltif etmişlerdir.

1946 yılında ilk belediye otobüsü Ordu kent merkezi-Kirazlimanı-Perşembe arasında çalışmaya başladı.

Ordu, tiyatro etkinlikleri bakımından Karadeniz Bölgesi içindeki diğer illere göre müstesna bir yapıya sahiptir. Kasabalaşma sürecinden itibaren tiyatro alanında çok önemli etkinliklerin yapıldığı Ordu’da bu durum 1964 yılında “Oyun” dergisinde söz konusu edildi. Dergide şunlar yazıldı: “Ordu ili Halkevi, bu yıl canlı tiyatro çalışmalarına başladı. Bu küçük Karadeniz kentinde bütün Anadolu’yu şaşırtacak bir ilerilik var. Köylü, şehirli kızlar büyük bir rahatlıkla sahneye çıkıyor ve Türkiye için örnek bir olgunlukla halk tiyatroya geliyor, kendi çocuklarını alkışlıyor. ..Ordu’nun yabancıları böylesine hayran bırakan tutumunda Gençlik Tiyatrosu Başkanı Uğur Gürsoy’un sabırlı ve inançlı çalışmalarının büyük payı var.”

Gerçekten de tiyatro alanında büyük potansiyele sahip Ordu’da 19 Haziran 1964 günü belediye meclisi kararıyla “Ordu Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu” kuruldu. OBKT bu tarihten itibaren tiyatro alanında yetiştirdiği elemanlarla Türk tiyatrosuna büyük katkılar vermeye devam ediyor. Günümüzde bu kaynaktan yetişen yüzlerce Ordulu, sinema filmi, dizi ve tiyatro çalışmalarında faaliyetlerini sürdürmektedirler.

8 Temmuz 1970 gününde Ordu’da yapılan fındık mitingine büyük bir kalabalık katılmıştır. Fındık üreticisinin haklarını arama ve koruma amacında olan miting birçok provokasyonun sonucu olaylı geçmiş, bir kişinin ölümü ve çok sayıda kişinin yaralanmasına neden olmuştur. Yüzlerce ev ve işyeri zarar görmüştür. Olaylardan sorumlu tutulan birçok kişi tutuklanmıştır. Bu mitingi Fatsa ilçesinde yapılan başka fındık mitingleri takip etmiştir. Mitinglerin düzenlenmesinde Ziya Yılmaz ve Fikri Sönmez (Terzi Fikri) etkili olmuşlardır.

10 Nisan 1971’de Efirli Cezaevinin temeli atıldı. Aynı yıl Ordu Lisesi, Okullararası Futbol Şampiyonasında Karadeniz Bölge şampiyonu oldu.

1972 yılında Ünye’deki radarda görevli üç İngiliz kaçırıldı. Bu olay kentte tedirginlik ve korku yarattı. İçişleri bakanı Ordu’ya geldi. İngilizleri Mahir Çayan ve arkadaşlarının kaçırdıkları anlaşıldı. Niksar’ın Kızıldere köyünde saklanan Mahir Çayan ve arkadaşları öldürüldü. Ertuğrul Kürkçü sağ yakalandı. Bu olayda kaçırılan üç İngiliz de öldü.

12 Eylül 1980 Askeri darbesinde çok sayıda öğretmen ve aydın gözaltına alındı. Bütün sivil toplum örgütleri ve siyasi partiler kapatıldı. Halk Eğitimi Merkezi salonu tutukevi haline getirildi.

1984 yılında Kurul kayalıklarında arkeologlar inceleme yaptılar.

1992 yılında Ordu Sanayici ve İşadamları Derneği kuruldu. Aynı yılın Temmuz ayında Ordu Belediyesi öncülüğünde gerçekleştirilen ve sekiz kooperatiften oluşan “Kuğukent” konutları tamamlandı.

Daha Yeni Yazılar

Daha Eski Yazılar

Tarih Araştırmaları

Mithat BAŞ

Tarih Araştırmaları

Mithat BAŞ

Tarih Araştırmaları

Mithat BAŞ

Osmanlı Arşivlerinde Bilal ile Mesdi

Âşıklık Geleneği ve Âşık Veysel

Fatih Sultan Mehmet'in Vasiyeti

Mesudiye-Zile Köyü Sarıkamış Şehitleri

Kürt İsyanlarının Tarihi Nedenleri

Ordu Yöresi Efsaneleri

20. Yüzyılda Ordu

Toplam Sayfa Görüntüleme Sayısı

Tüm Yazılar

Blog Arşivi